telugu saahitya

telugu ka saahitya (telugu : తaaెaaలaaుaaగaaు సaaాaaహaaిaaతaa్aaయaaం / telugu saahityam) atyant samruddh evam praacheen hai. ismein kaavya, upanyaas, naatak, laghukathaaeain, tatha puraan aate hain. telugu saahitya ki parampara 11veen shataabdi ke aarambhik kaal se shuroo hoti hai jab mahaabhaarat ka sanskrut se nannayya dvaara telugu mein anuvaad kiya gaya. vijyanagar saamraajya ke samay yeh pallavit-pushpit hui.

anukram

kaal vibhaajan

aajkal telugu saahitya ka vibhaajan nimnalikhit chaar kaalon mein kiya jaata hai-

  • (1) puraanakaal,
  • (2) kaavyakaal,
  • (3) hraasakaal aur
  • (4) aadhunikkaal


kuchh log telugu saahitya ka vibhaajan nimnalikhit vargon mein bhi karte hain-

  • praaङanannaya yug : san 1000 tak
  • nannaya yug : 1000 - 1100
  • shivkavi yug : 1100 - 1225
  • tikkan yug : 1225 - 1320
  • ऎऱaऱaan yug : 1320 - 1400
  • shreenaadh yug : 1400 - 1500
  • raayal yug : 1500 - 1600
  • dakshinaandhr yug ya naayakaraajul yug : 1600 - 1775
  • ksheen yug : 1775 - 1875
  • aadhunik yug : 1875 se ab tak

puraanakaal (1001 se 1400 i॰ tak)

kisi bhi bhaasha ke saahitya ka aarambh lipi ke poorv hi geeton ke roop mein hota hai. geet, saahitya ki tarah sthaayi naheen hote. isa se 800 varsh poorv telugu lipi ka praadurbhaav maana gaya hai. lekin us kaal ka saahitya lipibddh naheen hai. uske pashchaat shilaalekhon mein kuchh telugu saahitya paaya jaata hai. uske poorv geetasaahitya ke prachalan hone ka anumaan kiya ja sakta hai. telugu ka lipibddh saahitya i॰ san 11veen shataabdi ke aarambh se paaya jaata hai.

telugu ke aadikvi nannaya bhatt ne sanskrut mahaabhaarat ka anuvaad telugu padya mein kiya. yeh anuvaad hote hue bhi svatantr kruti ke roop mein dikhaai deta hai. shaili sanskrutashabdabahula tatha komal hai. inhonne "aandhrashabd chintaamani" ke naam se ek telugu vyaakaran granth ki rachana sanskrut shabdon mein ki. yeh ek anokhi ghatna hai ki telugu ke aadikvi hi is bhaasha ke pratham vaiyaakaran siddh hue. vyaakaran ke rachayita hone ke kaaran ve "vaaganushaasan" ke naam se prakhyaat hue. unke keval aadi evam sabhaaparv poorn aur aranyaparv ke kuchh bhaag milte hain. telugu desh mein yeh prateet hai ki nannaya ki rachana ke padhe bina saral aur madhur kavi banana kathin hai. mahaabhaarat ki rachana mein unhein pandit Narayan bhatt ka poorn sahayog praapt hua. nannaya bhatt 11veen shataabdi ke chaalukyavansheeya raaja "raajaraajanareindr raajamaheindravaram" ke kulaguru the. tikkan somayaaji tatha erraapregadda naamak donon kaviyon se mahaabhaarat ki rachana poorn hui.

nanne chod -- ye raaja tekanaaditya ke naam se bhi prasiddh hain. ye kannad aadi bhaashaaon ke bhi vidvaan the. inki anoodit kruti "Kumar-sambhav" hai. yeh anuvaad kaalidaas krut kumaarasanbhav ka naheen kintu udbhat bhatt ke kumaarasanbhav ka hai.

atharvanaachaarya -- inka atharvan "kaarikaavali" ke naam se ek vyaakaran aur atharvan chhand ke naam se ek chhandogranth prachalit hai. inhonne mahaabhaarat ka anuvaad bhi sanskrutamaya shaili mein kiya. jainadharmaavalanbi hone ke kaaran inka mahaabhaarat anaadrut hua.

paalakurraki somanaath -- ye varangal ke nivaasi shaivadharm ke anuyaayi the. inke "panditaaraadhyacharitmu" aur "basavapuraanamu" prasiddh hain. inhonne shaivadharm prachaaraarth "dvipd" naam ke deshi chhand ka anusaran kiya. anyavaad kolaahalam aur somanaath bhaashyam aadi inke granth sanskrut mein bhi praapt hain. telugu kaviyon mein somanaath ka sthaan bahut bada maana jaata hai.

bhadrabhoopati -- is raaja ki krutiyaaain "neetisaaramuktaavali" aur "sumatishtakamu" hain. inka yeh doosra granth atyant lokapriya hai.

bhaaskar raamaayan — yeh lokapriya granth hai. is granth ke adhikaansh ka anuvaad bhaaskar kavi ne kiya.

tikkan somayaaji -- ye telugu saahitya ki mahaan vibhooti hain. ye kavibrahm ke naam se prakhyaat hain. har aur hari donon devataaon mein koi bhed yeh naheen maanate the. nannaya ke do shataabdi pashchaat inka janm hua. inhonne Bhaarat ke viraataparv sai lekar uske ant tak 15 varshon ka anuvaad karke harihr Bhagwan ke charanon mein arpit kiya. ye kavi hi naheen, kavinirmaata bhi the.

ranganaath raamaayan — iske praneta ranganaath ya gonabuddhaareddi the. yeh dvipda chhand mein likhi gayi. ismein lokoktiyaaain prachur maatra mein hain.

erraapregadda -- ye kavi shanbhudaas ke naam se bhi prasiddh hain. inhonne mahaabhaarat ke aranyaparv ke avashisht bhaag ka anuvaad kiya. isaliye mahaabhaarat ke teenon rachayita "kavitrayamu" ke naam se prasiddh hain. erraapregadda ki anya krutiyaaain telugu mein nrusinhapuraanamu aur "harivansh" aadi hain.

naachan somann -- inki rachana "uttaraharivansh" hai. yeh mahatvapoorn kaavya maana jaata hai.

ketann -- ye tikkan ke shishya the. inhonne dandi krut "dashakumaar charit" ka padyaatmak anuvaad kiya hai tatha "vijnyaaaneshvar" naamak dharmashaastragranth aur "bhaashaabhooshanamu" naam ke reetigranthon ki rachana ki. is prakaar ye kavi ke saath saath aachaarya bhi the.

nannayabhatt ne vaidik dharm ka avalanban karke mahaabhaarat ka anuvaad kiya. nannaya ki rachana ne bauddh, jain dharmon par prabal aaghaat kiya. paalakuriki somanaath kavi ne shaivadharm ka aashray lekar deshi saahitya ka pranayan kiya. nannechod kavi ne deshi aur maarg kavita ki parampara chalaai. somanaath ke dvaara shatak saahitya ka shreeganesh hua. san 1200 se 1380 i॰ tak kaakateeya vansh ke raaja ganapati aur prataaparudr ne telugu saahitya ki badi seva ki. is kaal mein puraanon ka anuvaad bhi kiya gaya. kaakateeya raajaaon ne telugu saahitya ke unnayan ke saath saath sanskrut ke mahaan granthon ki rachana ko bhi protsaahan diya. iske falasvaroop "prataaparudreeyamu" naam ke alankaarashaastr granth ke alaava anya mahatvapoorn sanskrut granthon ka bhi nirmaan in raajaaon ke darbaar mein hua.

kaavyakaal (1400 se 1700)

mahaakavi shreenaath -- inhonne vidvadaushadh naishagheeya charit ka padyaanuvaad kiya. inki anya krutiyaaain "marutaraatacharit" "shaalivaahan saptashati" "bheemakhand," "haravilaas" aadi hain. dvipdaachhand mein "palanaati veer charitramu" aur kai chaatooktiyaaain tatha anyaanya maulik rachanaaeain bhi inhonne ki hain. inke mukaabile ka shaayad hi koi vidvaan kavi telugu mein milta ho. is yug ke prasiddh kaviyon mein annayaamaatya kavi bhi ek hain. taallapaak annamaachaarya ne Bhagwan tirupatibaala ji ki stuti mein, 16 varsh ki avastha mein hajaaron pad rachakar swayam taamrapatron mein likhe hain. iska prakaashan tirupati devasthaanam ki or se ab ho raha hai.

pillal marripin veerann -- inka rachanaakaal 1400 se 1500 E.tak maana jaata hai. inki krutiyon mein "avataaradarpanamu" "naatakeeya puraanamu" "maagh mahaatyamu" "bhaanasollaasamu" "shakuntala parinyamu" aur "jaimini bhaaratamu" aadi ullekhaneeya hain.

dooshagunt naaraayanakavi -- inhonne panchatantr ka padyaanuvaad kiya.

bhakt vemann kavi -- san 1412 se 1480 tak ke kaal ke bhaktakavi vemannayogi ne ek sundar shaastr ki rachana ki. Andhra pradesh mein koi aisa vyakti na milega jiski jihva par vemann ka koi na koi chhand ya pad na ho. vemann ke hi samaan bhakt kavi san 1480 ke aaspaas varangal jila (Andhra pradesh) ke banmer potann the. inhonne mahaabhaagavatapuraan ka anuvaad atyant suchaaru roop se prasaadagun yukt shaili mein kiya. inki anya krutiyon mein "veerabhadravijyamu" "yogini dandakamu" aadi pramukh hain. ye raajaashraya ko ghruna ki drushti se dekhte the. inhonne apni mahaabhaagavat ki rachana ko shri raamachandr ji ke charanon par samarpit kiya. yeh telugu saahitya ka atyant lokapriya granth hai. potannakaadi sooradaas ke samaan bhakt kavi the. is yug mein shreenaath aadi kaviyon ne sanskrut granthon ka anuvaad hi naheen kiya balki maulik granthon ki rachana bhi ki. kuchh kaviyon ne sanskrut naatakon ka kaavyaanuvaad kiya. ye telugu ke bhakt kaviyon ki agrashreni mein hain.

shri krushnadevaraayalu yug -- is raaja ka raajyakaal san 1509 se 1530 tak tha. krushnaraayalu ka yug Andhra saahitya ke itihaas mein svarnayug ke naam se prasiddh hai. ye kannad, telugu tatha sanskrut bhaashaaon ke prakaand vidvaan evam kavi the. desh ki raksha ke saath saath inhonne saahitya ke kshetr ko ek nai vikaasadisha di. inki rachanaaeain "madaalasa charitram" "satyaavaghupreenanam", "sakalakathaasaarasangraham" "jnyaaanachintaamani" aur "rasamanjari" aadi hain. telugu mein inke "aamuktamaalyada" ki takkar ka koi bhi kaavya shaayad hi milta ho. inka sanskrut naatak "jaanbavanti parinyamu" ab bhi upalabdh hai. inke darabaari kavi "ashtadiggaj" ke naam se prasiddh hain. in ashtadiggajon mein pratham pratibhaavaan kavi allaasaani peddan ko "kavitaapitaamah" ki upaadhi se vibhooshit kiya. inki "manucharit" rachana atyant lokapriya hai. inki kavita se prabhaavit hokar krushnadevaraaya ne kavi ke dakshinpaad mein svarnaghantika pahanaai. maadayooyaagaari-mallan kavi raajashekharacharit ke rachayita the. nandatimman ne "paarijaataapaharanamu" ki tatha dhoorjati kavi ne "kaalahasti maahaatyamu" ki rachana ki. kaalahasti dakshin mein Andhra pradesh ka pavitra sthaan hai. nrusinh kavi ne "kavikrn rasaayanamu" naamak rachana mein yeh daava kiya ki unke kaavya ki shrungaari kavita ko padhne se viraagi bhi rasik bante hain aur vairaagya ka varnan padhne se rasik bhi viraagi ban jaate hain. taallapaak chinnayaamaatya kavi ka annamaachaaryacharit aitihaasik kaavya hai jisne samasaamayik kaavyon mein vishesh sthaan praapt kiya. ayyalaraaya kavi ne "sakalakatha saar sangraham" krushnadevaraayalu ke granth ka telugu mein anuvaad kiya.

pingali soorann -- inke granth "raaghavapaandaveeyamu", "kalaapoornodiymu", "prabhaavati pradyumnamu" hain. pratham dvayarthi kaavya hai to dviteeya anupam kalpit kathaanak. truteeya ki katha puraanaprasiddh hai.

ponnaganti telaganaarya -- inhonne "yayaatichritmu" naamak ek kaavya theth telugu bhaasha mein likha.

tenaali raamaling kavi -- inki rachana "paandurang maahaatyamu" hai. yeh jatil kaavya hai. ye telugu ke kaviyon mein haasyaras ke kavi maane jaate hain. inki kai haasyakathaaeain Andhra pradesh mein parampara se prachalit hain.

raamaaraajabhooshan kavi -- inka kaal 1550 se 1590 i॰ tak hai. us samay telugu kaviyon mein unke mukaabile ka koi kavi naheen tha. unke granth "vasucharitramu" "narasamoopaaleeyamu" aur "harishchandranalopaakhyaanamu" aadi hain. narasamoopaaleeyamu neetigranth hai. "vasucharitramu" inka sarvottam kaavya hai. prabandhakala ka charam vikaas is granth mein hua. is kaavya ke pratyek shabd mein sangeet ki madhur dhvani sunaai deti hai. uparyukt vishesh saahityik gunon ke kaaran is kavya ka anuvaad tamil tatha sanskrut bhaashaaon mein bhi hua hai. inka paanditya "harishchandr-nalopaakhyaanamu" naamak dvayartheen kaavyarachana se pramaanit hota hai.

kummari moll -- ye telugu bhaasha ki pratham kavayitri hain. ye kumhaar jaati ki stri theen. inki raamaayan prasaad gun se otaprot hai. inke poorv tirumalookkan naam ki kavayitri bhi prasiddh theen.

shankar kavi ne harishchandropaakhyaan ki tatha tarigondadharmannn kavi ne chitrabhaaratamu naamak alankaarapradhaan kaavyagranth ki rachana ki. telugu saahitya mein avadhaanakavita naam ki ek anokhi kavita prachalit hai. aajkal telugu kavita kshetr mein "sahasraavadhaan", "shataavadhaan" aur "ashtaavadhaan" bhi prachalit hain. is kavita mein suprakhyaat tirupati aur veinkat kavi visheshakar ullekhaneeya hai. veinkatashaastri Andhra Pradesh ke sarvapratham raajakavi banaae gaye. 19veen shatabdi ke aadikaal mein is kavita ki neenv tarigondadharmann ne daali.

elakoochi baalasarasvati -- inhonne "saarangadhar charitramu" "vijyavilaasamu" naamak granthon ki rachana ki. shri krushnadevaraayalu ke raajyakaal mein kaavyakala ka charam vikaas hua. is yug mein kaviyon ne sanskrut granthon ka anuvaad karna chhodkar svatantr maulik kaavyon ki rachana khyaat vrutton aur kalpit vrutton mein ki.

hraasakaal (1650 - 1900)

is yugavishesh mein Andhra pradesh ke chhote chhote raajyon mein vibhkt hone ke kaaran kaavyakala ke bhaagya mein raajaaon ke aashray mein rahakar viksit hone ki suvidha na thi. isi beech angrejon ka bhi bhaarataagaman hua.

sheshamuveinkatapati -- ne "taarashashaank vijyamu" naamak naatak ki rachana ki.

koochimchitimmakavi ne theth telugu mein "achch telugu raamaayanamu", "neela sundareeparinyamu" ki rachana ki. "rasikjanamanobhiraamamu", "raajashekhar vilaasamu", "sarvalakshanasaar sangrahamu" inki anya rachanaaeain hain. "shivleela vilaasamu" aadi bhaktipradhaan krutiyaaain bhi inhonne likheen.

enugu lakshmanakavi -- ye "raameshvar mahaatmyamu", "gangaamahaatmyasamu" "govarn soorya shatakamu" aur "subhaashit ratnaavali" aadi ke rachayita hain. subhaashit ratnaavali bhartruhari ki trishti ka safal anuvaad hai.

pidiprol Lakshman kavi -- inhonne "raavanadanbheeyamu" ya "lanka vijyamuddh naamak kaavya likha. yeh dooshit kaavya hai. is kavi ne raavan ka aarop dharmaaraav naamak raaja par karke kaavya ki rachana ki. isi yug mein kshetrayya aur tyaagaraaju naamak do kavi bade supratishthit hue hain. tyaagaraaju ke padon ki madhurima se dakshin Bhaarat ke pratyek vyakti ka man mugdh ho jaata hai.

aadhunik kaal (1850 i॰ se aage)

is yug mein angreji bhaasha ke vidvaan CP brown mahodaya ne telugu ki badi seva ki. inka nighantu (kosh) angreji se telugu, telugu se angreji mein likha gaya prasiddh kosh hai. ye Andhra pradesh mein angrej nyaayaadheesh the. kandakoori veereshalingam pantulu udaarahrudaya, samaajasevi tatha vidvaan the. inhonne kai naatak, upanyaas, kaavya, kahaani aadi granth likhkar saahitya ke pratyek maarg ko prashast kiya. ye bhaarateindu harishchandr ki tarah samaajasudhaarak the. san 1910 se kaavya ki naveen dhaara saahitya ke kshetr mein bahne lagi. telugu saahitya mein bhi rahasyavaadi, chhaayaavaadi kavitaaeain pravaahit huin. iske saath saath svatantrata ke aandolan ke samay raashtreeyata ki lahar saahitya mein tarangit ho uthi. is yug mein kavya, naatak, upanyaas, samaalochana, kahaani, geetinaatak, ekaanki aadi ka vikaas hua. aajkal radio naatak bhi prasaarit ho rahe hain. 1940 i॰ se pragativaad ka praadurbhaav hua. annasankat aadi ki samasyaaon ko lekar bhi rachanaaeain ki gain.

aadhunik kaal ke pramukh vidvaan paravrastu chinnayasoori (1506-1852) ne "baal vyaakaranamu" likhkar telugu bhaasha ka maarg prashast tatha suvyavasthit kiya. yeh vishvavidyaalayon ke vidyaarthiyon ke liye anivaarya paathyagranth hai. inki "neetichandrika" panchatantr ka gadyaanuvaad hai. yeh bhi vidyaalayon mein bahut prachalit hai.

bahujanapalli seetaaraamaachaarya -- inhonne sarvapratham praamaanik kosh "shabdaratnaakar" ki rachana ki. iski takkar ka lokapriya kosh abatak apraapya hai.

vedanveinkataraaya shaastri -- (1859 se 1929) telugu aur sanskrut ke prakaand pandit the. "saahityadarpan" aadi granthon ka anuvaad bhi inhonne kiya.

dharmavaram raamakrushnamaachaarya -- (1859 se 1913 tak) inhonne kai svatantr naatak likhkar unka abhinay swayam rangamanch par karaaya. telugu mein khele jaane yogya naatakon ke nirmaan ki neenv daalne ka shreya inheen ko praapt hai.

jayanti raamayya ne saat sau shilaalekhon ka prakaashan sarkaar dvaara karaaya. telugu mein inki "shaasan padya manjari" lokapriya hai.

gidugu raamamoorti pantulu ne telugu bhaashaashaili ko sudhaara. vyaavahaarik bolachaal ki bhaasha mein granth likhne ki neenv inhonne sarvapratham daali. inki krutiyon mein "gadyachintaamani", "baalakavishranayamu" ullekhaneeya hain. inheen ke maarg ka anusaran kar inke suputr daa॰ seetaapati sanskrut aur telugu ke granthon ki rachana kar rahe hain.

paanuganti lakshmeenarasinh Rao -- "raadhaakrushn kanthaabharan" aadi saat aath naatakon ke rachayita hain. angreji mein jo sthaan edisn ko praapt hai vahi telugu saahitya mein inka hai. inki vyangya rachana "saakshi" naamak lekhamaala se prakat hoti hai.

shreepaadakrushnamoortishaastri -- ne vedon ka poorn adhyayan kiya. shataadhik telugu granthon ki rachana ki. unki mahaabhaarat ki rachana telugu saahitya mein vishesh ullekhaneeya hai. isi kaaran ye 'aandhravyaas' kahe jaate hain. ye kavisaarvabhaum tatha mahaamahopaadhyaaya ki upaadhiyon se bhi vibhooshit hue. inke naatak kuchh svatantr aur kuchh anoodit hain. ye Andhra pradesh ke raajakavi bhi banaae gaye.

trilkamoorti lakshmi narasinham -- jo Andhra miltan ke naam se prasiddh hain. ye yuvaavastha mein hi andhe ho gaye. inke kai naatak aur kahaaniyaaain aadi atyant suprasiddh hain. chilukoori veerabhadraraav ko Andhra saahitya ka itihaas likhne ka shreya praapt hai.

kormaraatu lakshmanaraav ne hindu mahammadeeya mugal shiva ji charitmu aadi kai granthon ki rachana ki. 'aandhravijnyaaan sarvasvamu' naam se telugu mein ek vishvakosh sarvapratham taiyaar karne ka shreya inko mila. iske keval do ank chhaape gaye. inheen ke maarg par telugu bhaasha samiti ki or se telugu vishvakosh ka pranayan hua.

aadhunik yug ke yuvakon par paashchaatya saahitya ke svachhandataavaad, rahasyavaad, prateekavaad aadi ka ghanisht prabhaav pada. vang saahitya ke anuvaad ne bhi telug mein apna sthaan grahan kiya.

vishvasatyanaaraayan -- inhonne apni sarvatomukhi pratibha se saahitya ke pratyek kone ko prakaashit kiya. haal hi mein inhonne shreemadraamaayan kalpavrukshamu naam se bruhadaakaar raamaayan ki rachana ki. is panth ke suprasiddh vidvaan aur kavi veloori shivraam shaastri, sva॰ vetoori prabhaakar shaastri, sva॰ kaatoori veinkateshvararaav, sva॰ janabhantri sheshaadri sharma, raallapalli anantakrushn sharma, sva॰ mallamapalli someshekhar sharma, nedavoluveinkataraav, shivshankar shaastri, sva॰ suravaram prataapareddi, sva॰ maanavalli raamakrushn kavi, kaashi krushnaachaarya (Andhra ke vartamaan raajakavi), sva॰ raajashekhar shataavadhaani, gadiyaaram veinkatesh shaastri, umaraali shaah, jaashuva, tummal seetaaraam moorti chaudhari, sva॰ madiraaju vishvanaath Rao, sva॰ kattamanchiraamalinga Reddy, sva॰ duvvoori-raamareddi aadi prasiddh hain. inke poorv kavi ki shaili mein rache hue granth telugu saahitya ke aabhooshan maane gaye hain. pragativaadi kavita ke agradoot hain shri rangam shreenivaas Rao. inke anuyaayiyon mein anekaanek kavi hain. devulapalli krushnashaastri, raayapol subbaaraav aadi bhaavakavi ke naam se prasiddh hain. gurujaau appaaraav suprasiddh lokakavi hain.

sanskrut evam tamil aadi ka prabhaav

telugu saahitya adhikaanshat: sanskrut saahitya se prabhaavit hai, fir bhi usamein maulik sarjana paryaapt maatra mein hui. telugu mein maargakavita yaani sanskrutamaya kavita aur deshi kavita yaani vyaavahaarik shabdon ki kavita ki gayi. maargakavita mein puraanasaahitya ka nirmaan hua. deshi kavita mein dvipda saahitya, jaanapad saahitya aadi ka nirmaan hua. isi beech puraanasaahitya, naatakasaahitya, prabandhasaahitya ke atirikt udaaharanasaahitya aadi ka bhi nirmaan hua.

telugu saahitya par tamil saahitya ka prabhaav bhi kaafi pada. maulik upanyaas likhe gaye. aajkal anuvaad kaarya sanskrut, angreji, baingala tatha hindi aadi anya bhaashaaon se ho raha hai. rasagangaadhar aadi lakshan granthon ka anuvaad maadhav sharma aadi kaviyon ne kiya. "dhvanyaalok" ka anuvaad tirutreingadaachaarya aur pantulu lakshmeenaaraayan shaastri ne kiya. premachandr ki kahaaniyon ke saath saath vaigyaanik saahitya ka anuvaad bhi telugu mein "paramaanugaatha" aadi granthon ke poorak ke roop mein ho raha hai.

telugu saahitya kshetr mein 11veen shataabdi ke aarambh se aajatak ke hajaar varsh mein itihaas puraanaadi se gaaainvon ki kahaaniyaaain, gaane aadi tak ki har pravrutti ki hajaaron krutiyon ki srushti hui. Andhra pradesh ki saahitya academy tatha anya saahityik sansthaaon dvaara inki shreevruddhi bhi yathaasaadhya ho rahi hai. Andhra Pradesh mein sanskrut aur telugu bhaasha mein samaan uchch koti ki pratibha rakhanevaale vidvaan aur kavi viraajamaan hain. iska ekamaatr kaaran in do bhaashaaon ka paarasparik sambandh hai. sanskrut ke pramukh granth telugu mein anoodit hue hain. in anuvaadon mein vyaakaran, nyaaya, vedaant (darshan) aadi shaastragranth bhi sammilit hain. uparyukt saahityik gatividhiyon ke kaaran telugu bhaasha aur saahitya ka bhavishya ujval evam vikaasonmukh dikhaai deta hai.

patrapatrikaaeain

telugu bhaasha mein maasik, paakshik, saaptaahik aur dainik patra-patrikaaeain adhik sankhya mein prakaashit hoti hain. maasik patron mein pratham patrika shaarada thi. bhaarati ka aarambh 1924 i॰ mein hua. deshoddhaarak kaasheenaathuni naageshvar Rao is patrika ke sansthaapak the. us Congressi neta tatha saahityasevi ke audaarya se kai saahitya lekhak, vidyaarthi aur saahityik sansthaaeain pali hain. "bhaarati" ke alaava "sakhi" usha", "veena", "udaayini" aur jayanti aadi telugu maasik patrikaaeain ullekhaneeya hain. mahilaaon ke liye gruhalakshmi, hindu sundari, aandhramahila aadi maasik patrikaaeain prachalit hain. aandhramahila ka sanchaalan shreemati durgaabaai Deshmukh ke dvaara hua.

saaptaahik patrikaaon mein "Krishna" patrika pramukh hai jiska sanpaadan krunaraav ji kar rahe the. ab usaka sanchaalan shri ema॰ esa॰ ke॰ sharma dvaara ho raha hai iske atirikt saaptaahik patrikaaon mein "Andhra prabha", "aandhrapatrika" aadi ullekhaneeya hain. Andhra pradesh sarkaar ke soochana vibhaag se "Andhra Pradesh" naam ka maasik patra bhi prakaashit hota hai.

daivik patron mein Andhra patrika ka sanchaalan lagbhag 45 varsh poorv "bhaarati" ke sanchaalak shri naageshvar Rao ji dvaara hua. ab iske sanchaalak shri shanbhudaas hain. "aandhrapatron ka aarambh kareeb 20 varsh poorv naaraayanamoorti ke sanpaadakatv mein hua. ab iske sapaadak shri neelanraaju-veinkatasheshayya hain. inke atirikt "aandhrajyoti", "golakonda patrika", "aandhrajanata", "aandhrabhoomi" aur kamyuniston ki "vishaalaandhr" patrika aadi Andhra pradesh se nikal rahe hain.

saahityik sansthaaeain

kai saahityak sansthaaeain Andhra pradesh mein hain. unamein se Andhra saahityik parishd kaakinaada, saahiti samiti repallai, akhil saahitya kala vivrdhan, aandhrasansad aur navya saahitya parishd guntoor, aandhrasaarasvat parishd Hyderabad ullekhaneeya hain. Madras ki telugu bhaasha samiti ki or se telugu ke vishvakosh ka nirmaan aur prakashan ho raha hai. iske alaava Hyderabad nagar mein "sangrah aandhravijnyaaan sarvasvamu" ke naam se telugu mein ek sankshipt vishvakosh bhi prakaashit ho raha hai. uske do khand nikal chuke hain. iske mukhya sampaadak usmaaniya vishvavidyaalaya ke telugu vibhaag ke adhyaksh, pro॰ khandavalli lakshmeeranjanam hain. Andhra vigyaan sarvasvamu evam telugu bhaashaasamiti ke adhyaksh daa॰ gopaal Reddy hain. Andhra sarkaar ne Andhra pradesh saahitya academy ki sthaapana san 1957 i॰ mein ki hai.

baahari kadiyaaain