naagaarjun
vaidyanaath mishr naagaarjun |
|
upanaam: | naagaarjun (hindi) tatha yaatri (maithili) |
---|---|
janm: |
30 June 1911[1][2] gaaainv satalakha, madhubani, Bihar, Bhaarat |
mrutyu: |
khwaaja saraaya, darabhanga, Bihar, Bhaarat |
kaaryakshetr: | kavi, lekhak |
raashtreeyata: | bhaarateeya |
bhaasha: | hindi maithili bangaali |
kaal: | aadhunik kaal |
vidha: | gadya aur padya |
vishay: | kavita, kahaani, nibandh |
saahityik aandolan: |
|
pramukh kruti(yaaain): | |
saahitya academy dvaara sammaanit kavi |
naagaarjun (30 June 1911-
anukram
prakaashit krutiyaaain
chh: se adhik upanyaas, ek darjan
kavita-sangrah - apne khet mein, yugadhaara, satarange pankhon waali, taalaab ki machhaliyaan, khichdi viplv dekha humne, hajaar-hajaar baahon waali, puraani jootiyon ka koras, tumane kaha tha,
upanyaas-
vyangya-
nibandh sangrah- ann heenam kriyaanaam
baal saahitya -
maithili rachanaaeain- chitra ,
baangla rachanaaeain-
aisa kya kah diya mainne-
puraskaar
naagaarjun ko 1965 mein saahitya academy puraskaar se unke aitihaasik maithili rachana patraheen nagn gaachh ke liye 1969 mein navaaja gaya tha. unhein saahitya academy ne 1994 mein saahitya academy felo ke roop mein naamaankit kar sammaanit bhi kiya tha.
samaalochana
naagaarjun ke kaavya mein ab tak ki poori bhaarateeya kaavya-parampara hi jeevant roop mein upasthit dekhi ja sakti hai. unka kavi-vyaktitv kaalidaas aur vidyaapati jaise kai kaalajayi kaviyon ke rachana-sansaar ke gahan avagaahan, bauddh evam maarksavaad jaise bahujanonmukh darshan ke vyaavahaarik anugaman tatha sabse badhkar apne samay aur parivesh ki samasyaaon, chintaaon evam sangharshon se pratyaksh judaav tatha lokasanskruti evam lokahrudaya ki gahari pehchaan se nirmit hai. unka 'yaatreepan' bhaarateeya maanas evam vishay-vastu ko samagr aur sachche roop mein samajhne ka saadhan raha hai. maithili, hindi aur sanskrut ke alaava paali, praakrut, baangla, sinhali, tibbati aadi anekaanek bhaashaaon ka gyaan bhi unke liye isi uddeshya mein sahaayak raha hai. unka gatisheel, sakriya aur pratibaddh sudeergh jeevan unke kaavya mein jeevant roop se pratidhvanit-pratibinbit hai. naagaarjun sahi arthon mein bhaarateeya mitti se bane aadhuniktam kavi hain.[4] jan sangharsh mein adig aastha, janta se gahra lagaav aur ek nyaayapoorn samaaj ka sapana, ye teen gun naagaarjun ke vyaktitv mein hi naheen, unke saahitya mein bhi ghule-mile hain. niraala ke baad naagaarjun akele aise kavi hain, jinhonne itne chhand, itne dhang, itni shailiyaaain aur itne kaavya roopon ka istemaal kiya hai. paaramparik kaavya roopon ko nae kathya ke saath istemaal karne aur nae kaavya kaushalon ko sambhav karanevaale ve adviteeya kavi hain. unke kuchh kaavya shilpon mein taak-jhaaaink karna hamaare liye moolyavaan ho sakta hai. unki abhivyakti ka dhang tiryak bhi hai, behad theth aur seedha bhi. apni tiryakata mein ve jitne bejod hain, apni vaagmita mein ve utane hi vilkshan hain. kaavya roopon ko istemaal karne mein unamein kisi prakaar ki koi antarbaadha naheen hai. unki kavita mein ek pramukh shaili svagat mein mukt baatcheet ki shaili hai. naagaarjun ki hi kavita se pad udhaar lein to kah sakte hain-svaagat shok mein beej nihit hain vishv vyatha ke.[5] bhaasha par Baba ka gajb adhikaar hai. desi boli ke theth shabdon se lekar sanskrutanishth shaastreeya padaavali tak unki bhaasha ke anekon star hain. unhonne to hindi ke alaava maithili, baangla aur sanskrut mein alag se bahut likha hai. jaisa pehle bhaav-bodh ke sandarbh mein kaha gaya, vaise hi bhaasha ki drushti se bhi yeh kaha ja sakta hai ki Baba ki kavitaaon mein kabeer se lekar dhoomil tak ki poori hindi kaavya-parampara ek saath jeevant hai. Baba ne chhand se bhi parahej naheen kiya, balki usaka apni kavitaaon mein kraantikaari dhang se istemaal karke dikha diya. Baba ki kavitaaon ki lokapriyta ka ek aadhaar unke dvaara kiya gaya chhandon ka sadha hua chamatkaarik prayog bhi hai.[6]
inhein bhi dekhein
baahari kadiyaaain
- naagaarjun ki rachanaaeain kavita kosh mein
- naagaarjun ki kavitaaeain anubhooti mein
- naagaarjun rachanaavali: upanyaas (Google pustak ; lekhak - naagaarjun)
sandarbh
- ↑ The People's poet - Nagarjun Library, University of Virginia. From Biblio, Nov-Dec 1998, p. 8-9.
- ↑ Unsung Heroes of Bihar - Nagarjun
-
↑ South Asia, Hindi poet, Nagarjun, dead BBC,
5 November , 1998. - ↑ "lok-sarokaaron ke kavi naagaarjun". srujanashilpi. http://srijanshilpi.com/?p=75. abhigman tithi: 2008.
- ↑ "naagaarjun rachana sanchayan" (peeechapi). bhaarateeya saahitya sangrah. http://pustak.org/bs/home.php?bookid=5482. abhigman tithi: 2008.
- ↑ "naagaarjun ke kaavya ki bhaav-bhoomi aur bhaasha" (echateeemael). hindi kaife. http://cafehindi.com/articles/nagarju-ke-kavya-ki-bhaavbhumi.html. abhigman tithi: 2008.