maarksavaad

saamaajik raajaneetik darshan mein maarksavaad (Marxism) utpaadan ke saadhanon par saamaajik svaamitv dvaara vargaviheen samaaj ki sthaapana ke sankalp ki saamyavaadi vichaaradhaara hai.[1] moolat: maarksavaad un aarthik raajaneetik aur aarthik siddhaanto ka samuchchaya hai jinhein unneesaveen-beesaveen sadi mein kaarl maarks, fredarik engels aur vlaadimeer lenin tatha saathi vichaarakon ne samaajavaad ke vaigyaanik aadhaar ki pushti ke liye prastut kiya.[2]

anukram

dvandvaatmak bhautikvaad

saamaajik gathan ki aitihaasik vyaakhya karne wala maarks ka yeh siddhaant hegel ke dvandvavaadi paddhati ki aalochna karta hai. poonji bhaag 1 ki bhoomika likhte hue maarks ne dvandvavaad aur hegel ke prati apna drushtikon vyakt kiya hai- "hegel ke liye maanav mastik ki jeevan prakriya, arthaat chintan ki prakriya, jise 'vichaar' ke naam se usane ek svatantr karta tak bana daala hai, vaastavik sansaar ki srujanakatri hai aur vaastavik sansaar 'vichaar' ka baahari indriygamya roop maatr hai. iske vipreet, mere liye vichaar iske siva aur kuchh naheen ki bhautik sansaar maanav mastishk mein pratibinbit hota hai aur chintan ke roopon mein badal jaata hai. hegel ke haathon mein dvandvavaad par rahasya ka aavaran pad jaata hai, lekin iske baavajood sahi hai ki hegel ne hi sabse pehle vistrut aur sachet dhang se yeh bataaya tha ki apne saamaanya roop mein dvandvavaad kis prakaar kaam karta hai. hegel ke yahaaain dvandvavaad sir ke bal khada hai. yadi aap uske rahasyamaya aavaran ke bheetar chhipe tarkabuddhiprak saaratattv ka pata lagaana chaahate hain, to aapko use ulatakar fir pairon ke bal seedha khada karna hoga."[3]

aadhaar aur adhirchana

maarksavaad ke antargat samaajik sanrachana ki aarthik vyaakhya karne wala yeh pramukh siddhaant hai.

varg sangharsh

maarksavaad maanav sabhyata aur samaaj ko hamesha se do vargon -shoshak aur shoshit- mein vibhaajit maanata hai.[4] maana jaata hai saadhan sampann varg ne hamesha se utpaadan ke sansaadhanon par apna adhikaar rakhane ki koshish ki tatha burjuaa vichaaradhaara ki aad mein ek varg ko lagaataar vanchit banaakar rakha. shoshit varg ko is shadayantr ka bhaan hote hi varg sangharsh ki jameen taiyaar ho jaati hai. vargaheen samaaj (saamyavaad) ki sthaapana ke liye varg sangharsh ek anivaarya aur nivaaranaatmak prakriya hai.[5]

sandarbh

  1. Marxist Theory
  2. raajaneetik siddhaant ki rooparekha, om prakaash gaaba, mayoor prakaashan, 2010, prushth- 27, ISBN:81-7198-092-9
  3. poonji-1, kaarl maarks, (anuvaadak : Omprakash sangal), people's pablishing house (pra.) limited, 1987, prushth- 30, ISBN:
  4. raajaneeti siddhaant ki rooparekha, om prakaash gaaba, mayoor peparabaiks, 2010, prushth-343, ISBN:81-7198-092-9
  5. darshanakosh, pragati prakaashan, Moscow, 1980, prushth-579 ISBN: 5-01000907-2

6 - maarksavaad ke moolabhoot sidhdaant ashok Kumar paandeya dakhal prakaashan 2015 prushth-166 ISBN 978-93-84159-17-7

baahari kadiyaaain

saamaanya saamagri

parichyaatmak lekh

maarksavaadi jaalasthal

vishisht vishay