maadhavaachaarya ki jya saarani

keraleeya ganit sampradaaya ke ganitjnya tatha khagolashaastri maadhavaachaarya ne chaudahaveen shataabdi mein vibhinn konon ke jya ke maanon ki ek saarani nirmit ki thi. is saarani mein chaubees konon ke jya ke maan diye gaye hain. jin konon ke jya ke maan diye gaye hain ve hain:

3.75°, 7.50°, 11.25°, ..., tatha 90.00° (arthaat 3.75°a= 1/24 samakon ke poornaank gunak).

yeh saarani ek sanskrut shlok ke roop mein hai jismein sankhyaatmak maanon ko katapayaadi paddhati ka upayog karke niroopit kiya gaya hai.

isse sambandhit maadhav ke mool kaarya praapt naheen hote hain kintu neelakanth somayaaji (1444–1544) ke 'aaryabhateeyabhaashya' tatha shankar variyaar (circa. 1500-1560) dvaara rachit tantrasangrah ki 'yuktideepika/laghuvrutti' naamak teeka mein bhi hain.[1]

anukram

maadhav ki saarani

nimnaankit shlok mein maadhav ki jya saarani dikhaayi gayi hai. jo chandrakaant raajoo dvaara likhit kalcharal faaundeshans of maithametiks naamak pustak se liya gaya hai.[1]

shreshthan naam varishthaanaan himaadrirvedabhaavan:.
tapano bhaanusooktajnyao madhyaman viddhi dohanan..
dhigaajyo naashanan kashtan chhatrabhogaashayaambika.
mrigaahaaro nareshoऽyan veeroranajayotsuk:..
moolan vishuddhan naalasya gaaneshu virla naraa:.
ashuddhiguptaachorashree: shankukarno nageshvar:..
tanujo garbhajo mitran shreemaanatr sukhi sakhe!.
shashi raatrau himaahaaro vegalp: pathi sindhur:..
chhaayaalayo gajo neelo nirmalo naasti satkule.
raatrau darpanamabhraaङagan naagastuङaganakho bali..
dheero yuva kathaalol: poojyo naareejarairbhag:.
kanyaagaare naagavalli devo vishvasthali bhrugu:..
tatparaadiklaantaastu mahaajya maadhavoditaa:.
svasvapoorvavishuddhe tu shishtaastatkhandamaurvikaa:.. 2.9.5

maadhav dvaara diye gaye jya maan

maadhav dvaara diye gaye maanon ki vyaakhya karne wala chitr

maadhav dvaara diye gaye maanon ko samajhne ke liye maana koi kon A hai. O kendra vaale tatha ikaai trijya ke ek vrutt ki kalpana keejiye. maana vrutt ka chaap PQ kendra O par A kon banaata hai. Q se OP par QR lamb kheenchiye. rekhaakhand RQ ka maan hi Sin A ka maan hoga.

udaaharan ke liye maana A ka maan 22.50° hai. sin 22.50° ka aadhunik maan 0.382683432363 hai tatha,

0.382683432363 radians = 180 / π × 0.382683432363 degrees = 21.926145564094 degrees.

tatha

21.926145564094 degree = 1315 aarkamint 34 aarkasekend 07 ka saanthavaaain aarkasekend.

katapayaadi paddhati mein ankon ko ulate kram mein likha gaya hai. aur 22.50° ke sangat jo maan diya gaya hai vah hai : 70435131.

maadhav ki saarani se konon ke jya nikaalna

kisi kon A ke liye, maana

to

saarani ki pratyek pankti aath ank deti hai. maana kon A ke sangat ank (baaeain se daahine ki taraf padhiye) is prakaar hain-

to katapayaadi pranaali ke anusaar

maadhavaachaarya ke jya maanon ki shuddhata ki tulana

nimnalikhit saarani mein maadhavaachaarya ke jya maanon ki shuddhata ki tulana sangat aadhunik maanon ke saath ki gayi hai.

kon A
(degree mein)
sin A ke liye maadhavaachaarya dvaara pradatt maan maadhavaachaarya ki saarani
se praapt sin A
ka maan
sin A ka
aadhunik maan
devanaagari lipi mein
katapayaadi pranaali
ka upayog karte hue
ISO 15919 lipyantaran
yojana mein
sankhyaatmak maan
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
03.75
shreshtho naam varishthaanaan śaareṣaaṭaahō nāama variṣaaṭaahāaanāaaṁ
22 05 4220
0.06540314 0.06540313
07.50
himaadrirvedabhaavan: himāaadrirvēaadabhāaavanaḥ
85 24 8440
0.13052623 0.13052619
11.25
tapano bhaanu sooktajnyao tapanō bhāaanu sūaaktajñaaō
61 04 0760
0.19509032 0.19509032
15.00
madhyaman viddhi dohanan maddhyamaṁ viddhi dōaahanaṁ
51 54 9880
0.25881900 0.25881905
18.75
dhigaajyo naashanan kashtan dhigāaajyō nāaaśaaanaṁ kaṣaaṭaaaṁ
93 10 5011
0.32143947 0.32143947
22.50
chhannabhogaashayaanbika channabhōaagāaaśaaayāaaṁaabikā
70 43 5131
0.38268340 0.38268343
26.25
mrugaahaaro nareshoyan mr̥aagāaahāaarō narēaaśaaōaayaṁ
53 82 0251
0.44228865 0.44228869
30.00
veero ranajayotsuk: vīaarō raṇaaajayōaatsukaḥ
42 25 8171
0.49999998 0.50000000
33.75
moolan vishuddhan naalasya mūaalaṁ viṣaauddhaṁ nāaaḷaaasya
53 45 9091
0.55557022 0.55557023
37.50
gaaneshu virla naraa: gāaaneṣaau viraḷaaā narāaaḥ
30 64 2902
0.60876139 0.60876143
41.25
ashuddhigupta chorashree: aśaauddhiguptā cōaaraśaarīaaḥ
05 93 6622
0.65934580 0.65934582
45.00
shamkukarno nageshvar: śaaaṃaakukarṇaaō nageśaavaraḥ
51 15 0342
0.70710681 0.70710678
48.75
tanoojo garbhajo mitran tanūaajō garbhajō mitraṃ
60 83 4852
0.75183985 0.75183981
52.50
shreemaanatr sukhi sakhe śaarīaamāaanatra sukhī sakhē
25 02 7272
0.79335331 0.79335334
56.25
shashi raatrau himaahaarau śaaaśaaī rāaatrou himāaahāaarou
55 22 8582
0.83146960 0.83146961
60.00
vegajnya: pathi sindhur: vēaagajñaaaḥ pathi sindhuraḥ
43 01 7792
0.86602543 0.86602540
63.25
chhaaya layo gajo neelo chāaya layō gajō nīaalō
71 31 3803
0.89687275 0.89687274
67.50
nirmalo naasti salkule nirmalō nāaasti salkulē
05 30 6713
0.92387954 0.92387953
71.25
raatrau darpanamabhraangan rāaatrou darpaṇaaamabhrāaaṁaagaṁ
22 81 5523
0.94693016 0.94693013
75.00
naagastung nakho bali nāaagastuṁaaga nakhō balī
03 63 0233
0.96592581 0.96592583
78.75
dheero yuva kathaalol: dhīaarō yuvā kathāaalōaalaḥ
92 14 1733
0.98078527 0.98078528
82.50
poojyo naareejanairbhagaa: pūaajyō nāaarīaajanairbhagāaaḥ
11 02 8043
0.99144487 0.99144486
86.25
kanyaagaare naagavalli kanyāaagāaarē nāaagavallī
11 32 0343
0.99785895 0.99785892
90.00
devo vishvasthali bhrugu: devō viśaavasthalī bhr̥ guḥ
84 44 7343
0.99999997 1.00000000

sandarbh

  1. a aa C.K. Raju (2007). Cultural foundations of mathematics: The nature of mathematical proof and the transmission of calculus from India to Europe in the 16 thc. CE. History of Philosophy, Science and Culture in Indian Civilization. X Part 4. Delhi: Centre for Studies in Civilizations. pp. 114–123. sandarbh truti: Invalid <ref> tag; name "Raju" defined multiple times with different content