maadhavaachaarya ki jya saarani
keraleeya ganit sampradaaya ke ganitjnya tatha khagolashaastri maadhavaachaarya ne chaudahaveen shataabdi mein vibhinn konon ke jya ke maanon ki ek saarani nirmit ki thi. is saarani mein chaubees konon ke jya ke maan diye gaye hain. jin konon ke jya ke maan diye gaye hain ve hain:
- 3.75°, 7.50°, 11.25°, ..., tatha 90.00° (arthaat 3.75°a= 1/24 samakon ke poornaank gunak).
yeh saarani ek sanskrut shlok ke roop mein hai jismein sankhyaatmak maanon ko katapayaadi paddhati ka upayog karke niroopit kiya gaya hai.
isse sambandhit maadhav ke mool kaarya praapt naheen hote hain kintu neelakanth somayaaji (1444–1544) ke 'aaryabhateeyabhaashya' tatha shankar variyaar (circa. 1500-1560) dvaara rachit tantrasangrah ki 'yuktideepika/laghuvrutti' naamak teeka mein bhi hain.[1]
anukram
maadhav ki saarani
nimnaankit shlok mein maadhav ki jya saarani dikhaayi gayi hai. jo chandrakaant raajoo dvaara likhit kalcharal faaundeshans of maithametiks naamak pustak se liya gaya hai.[1]
-
- shreshthan naam varishthaanaan himaadrirvedabhaavan:.
- tapano bhaanusooktajnyao madhyaman viddhi dohanan..
- dhigaajyo naashanan kashtan chhatrabhogaashayaambika.
- mrigaahaaro nareshoऽyan veeroranajayotsuk:..
- moolan vishuddhan naalasya gaaneshu virla naraa:.
- ashuddhiguptaachorashree: shankukarno nageshvar:..
- tanujo garbhajo mitran shreemaanatr sukhi sakhe!.
- shashi raatrau himaahaaro vegalp: pathi sindhur:..
- chhaayaalayo gajo neelo nirmalo naasti satkule.
- raatrau darpanamabhraaङagan naagastuङaganakho bali..
- dheero yuva kathaalol: poojyo naareejarairbhag:.
- kanyaagaare naagavalli devo vishvasthali bhrugu:..
- tatparaadiklaantaastu mahaajya maadhavoditaa:.
- svasvapoorvavishuddhe tu shishtaastatkhandamaurvikaa:.. 2.9.5
maadhav dvaara diye gaye jya maan
maadhav dvaara diye gaye maanon ko samajhne ke liye maana koi kon A hai. O kendra vaale tatha ikaai trijya ke ek vrutt ki kalpana keejiye. maana vrutt ka chaap PQ kendra O par A kon banaata hai. Q se OP par QR lamb kheenchiye. rekhaakhand RQ ka maan hi Sin A ka maan hoga.
udaaharan ke liye maana A ka maan 22.50° hai. sin 22.50° ka aadhunik maan 0.382683432363 hai tatha,
- 0.382683432363 radians = 180 / π × 0.382683432363 degrees = 21.926145564094 degrees.
tatha
- 21.926145564094 degree = 1315 aarkamint 34 aarkasekend 07 ka saanthavaaain aarkasekend.
katapayaadi paddhati mein ankon ko ulate kram mein likha gaya hai. aur 22.50° ke sangat jo maan diya gaya hai vah hai : 70435131.
maadhav ki saarani se konon ke jya nikaalna
kisi kon A ke liye, maana
to
saarani ki pratyek pankti aath ank deti hai. maana kon A ke sangat ank (baaeain se daahine ki taraf padhiye) is prakaar hain-
to katapayaadi pranaali ke anusaar
maadhavaachaarya ke jya maanon ki shuddhata ki tulana
nimnalikhit saarani mein maadhavaachaarya ke jya maanon ki shuddhata ki tulana sangat aadhunik maanon ke saath ki gayi hai.
kon A (degree mein) |
sin A ke liye maadhavaachaarya dvaara pradatt maan | maadhavaachaarya ki saarani se praapt sin A ka maan |
sin A ka aadhunik maan |
||
---|---|---|---|---|---|
devanaagari lipi mein katapayaadi pranaali ka upayog karte hue |
ISO 15919 lipyantaran yojana mein |
sankhyaatmak maan | |||
|
|
|
|
|
|
|
shreshtho naam varishthaanaan | śaareṣaaṭaahō nāama variṣaaṭaahāaanāaaṁ |
|
0.06540314 | 0.06540313 |
|
himaadrirvedabhaavan: | himāaadrirvēaadabhāaavanaḥ |
|
0.13052623 | 0.13052619 |
|
tapano bhaanu sooktajnyao | tapanō bhāaanu sūaaktajñaaō |
|
0.19509032 | 0.19509032 |
|
madhyaman viddhi dohanan | maddhyamaṁ viddhi dōaahanaṁ |
|
0.25881900 | 0.25881905 |
|
dhigaajyo naashanan kashtan | dhigāaajyō nāaaśaaanaṁ kaṣaaṭaaaṁ |
|
0.32143947 | 0.32143947 |
|
chhannabhogaashayaanbika | channabhōaagāaaśaaayāaaṁaabikā |
|
0.38268340 | 0.38268343 |
|
mrugaahaaro nareshoyan | mr̥aagāaahāaarō narēaaśaaōaayaṁ |
|
0.44228865 | 0.44228869 |
|
veero ranajayotsuk: | vīaarō raṇaaajayōaatsukaḥ |
|
0.49999998 | 0.50000000 |
|
moolan vishuddhan naalasya | mūaalaṁ viṣaauddhaṁ nāaaḷaaasya |
|
0.55557022 | 0.55557023 |
|
gaaneshu virla naraa: | gāaaneṣaau viraḷaaā narāaaḥ |
|
0.60876139 | 0.60876143 |
|
ashuddhigupta chorashree: | aśaauddhiguptā cōaaraśaarīaaḥ |
|
0.65934580 | 0.65934582 |
|
shamkukarno nageshvar: | śaaaṃaakukarṇaaō nageśaavaraḥ |
|
0.70710681 | 0.70710678 |
|
tanoojo garbhajo mitran | tanūaajō garbhajō mitraṃ |
|
0.75183985 | 0.75183981 |
|
shreemaanatr sukhi sakhe | śaarīaamāaanatra sukhī sakhē |
|
0.79335331 | 0.79335334 |
|
shashi raatrau himaahaarau | śaaaśaaī rāaatrou himāaahāaarou |
|
0.83146960 | 0.83146961 |
|
vegajnya: pathi sindhur: | vēaagajñaaaḥ pathi sindhuraḥ |
|
0.86602543 | 0.86602540 |
|
chhaaya layo gajo neelo | chāaya layō gajō nīaalō |
|
0.89687275 | 0.89687274 |
|
nirmalo naasti salkule | nirmalō nāaasti salkulē |
|
0.92387954 | 0.92387953 |
|
raatrau darpanamabhraangan | rāaatrou darpaṇaaamabhrāaaṁaagaṁ |
|
0.94693016 | 0.94693013 |
|
naagastung nakho bali | nāaagastuṁaaga nakhō balī |
|
0.96592581 | 0.96592583 |
|
dheero yuva kathaalol: | dhīaarō yuvā kathāaalōaalaḥ |
|
0.98078527 | 0.98078528 |
|
poojyo naareejanairbhagaa: | pūaajyō nāaarīaajanairbhagāaaḥ |
|
0.99144487 | 0.99144486 |
|
kanyaagaare naagavalli | kanyāaagāaarē nāaagavallī |
|
0.99785895 | 0.99785892 |
|
devo vishvasthali bhrugu: | devō viśaavasthalī bhr̥ guḥ |
|
0.99999997 | 1.00000000 |
sandarbh
-
↑ a aa C.K. Raju (2007). Cultural foundations of mathematics: The nature of mathematical proof and the transmission of calculus from India to Europe in the 16 thc. CE. History of Philosophy, Science and Culture in Indian Civilization. X Part 4. Delhi: Centre for Studies in Civilizations. pp. 114–123. sandarbh truti: Invalid
<ref>
tag; name "Raju" defined multiple times with different content