garud puraan
garud puraan | |
---|---|
![]() geetaapres Gorakhpur ka aavaran prushth |
|
lekhak | vedavyaas |
desh | Bhaarat |
bhaasha | sanskrut |
shrrunkhala | puraan |
vishay | vishnu bhakti |
prakaar | vaishnav granth |
prushth | 19,000 shlok |
garood puraan vaishnav sampradaaya se sambandhit hai aur sanaatan dharm mein mrutyu ke baad sadgati pradaan karne wala maana jaata hai. isaliye sanaatan hindu dharm mein mrutyu ke baad garud puraan ke shravan ka praavadhaan hai. is puraanake adhishthaatru Dave Bhagwan vishnu hain. ismein bhakti, gyaan, vairaagya, sadaachaar, nishkaam karm ki mahima ke saath yagya, daan, tap teerth aadi shubh karmon mein sarv saadhaaranako pravrutt karne ke liye anek laukik aur paaralaukik falonka varnan kiya gaya hai. iske atirikt ismein aayurved, neetisaar aadi vishyonke varnanake saath mrut jeev ke antim samay mein kiye jaane vaale krutyon ka vistaar se niroopan kiya gaya hai. aatmajnyaaan ka vivechan bhi iska mukhya vishay hai.[1]
athaarah puraanon mein garudmahaapuraan ka apna ek vishesh mahatva hai. iske adhishthaatrudev Bhagwan vishnu hai. at: yeh vaishnav puraan hai. garood puraan mein vishnu-bhakti ka vistaar se varnan hai. Bhagwan vishnu ke chaubees avataaron ka varnan theek usi prakaar yahaan praapt hota hai, jis prakaar 'shreemadbhaagavat' mein upalabdh hota hai. aarambh mein manu se srushti ki utpatti, dhruv charitra aur baarah aadityon ki katha praapt hoti hai. uske uparaant soorya aur chandr grahon ke mantra, Shiv-paarvati mantra, indr se sambandhit mantra, sarasvati ke mantra aur nau shaktiyon ke vishay mein vistaar se bataaya gaya hai. iske atirikt is puraan mein shraaddh-tarpan, mukti ke upaayon tatha jeev ki gati ka vistrut varnan milta hai.
anukram
vistaar
'garood puraan' mein unnees hajaar shlok kahe jaate hain, kintu vartamaan samay mein kul saat hajaar shlok hi upalabdh hain. is puraan ko do bhaagon mein rakhakar dekhna chaahiye. pehle bhaag mein vishnu bhakti aur upaasana ki vidhiyon ka ullekh hai tatha mrutyu ke uparaant praaya: 'garood puraan' ke shravan ka praavadhaan hai. doosare bhaag mein pret kalp ka vistaar se varnan karte hue vibhinn narakon mein jeev ke padne ka vruttaant hai. ismein marne ke baad manushya ki kya gati hoti hai, usaka kis prakaar ki yoniyon mein janm hota hai, pret yoni se mukt kaise pai ja sakti hai, shraaddh aur
pitru karm kis tarah karne chaahiye tatha narakon ke daaroon dukh se kaise moksh praapt kiya ja sakta hai aadi ka vistaarapoorvak varnan praapt hota hai.
katha evam varnya vishay
maharshi kashyap ke putr paksheeraaj garud ko Bhagwan vishnu ka vaahan kaha gaya hai. ek baar garud ne Bhagwan vishnu se mrutyu ke baad praaniyon ki sthiti, jeev ki yamalok-yaatra, vibhinn karmon se praapt hone vaale narakon, yoniyon tatha paapiyon ki durgati se sambandhit anek goodh evam rahasyayukt prashn poochhe. us samay Bhagwan vishnu ne garud ki jijnyaaasa shaant karte hue unhein jo jnyaaanamaya upadesh diya tha, usi upadesh ka is puraan mein vistrut vivechan kiya gaya hai. garud ke maadhyam se hi Bhagwan vishnu ki shreemukh se mrutyu ke uparaant ke goodh tatha param kalyaanakaari vachan prakat hue the, isliye is puraan ko 'garud puraan' kaha gaya hai. shri vishnu dvaara pratipaadit yeh puraan mukhyat: vaishnav puraan hai. is puraan ko 'mukhya gaarudi vidya' bhi kaha gaya hai. is puraan ka gyaan sarvapratham brahmaaji ne maharshi ved vyaas ko pradaan kiya tha. tatpashchaat vyaasaji ne apne shishya sootaji ko tatha sootaji ne naimishaaranya mein shaunakaadi rishi-muniyon ko pradaan kiya tha.
is puraan mein sabse pehle puraan ko aarambh karne ka prashn kiya gaya hai, fir sankshep se srushti ka varnan hai. iske baad soorya aadi ki pooja, pooja ki vidhi, deeksha vidhi, shraaddh pooja navavyooh ki pooja vidhi, vaishnav-panjar, yogaadhyaaya, vishnusahastranaam keertan, vishnu dhyaan, soorya pooja, mrutyunjaya pooja, maala mantr, shivaarcha gopaalapooja, trailokyamohan, shreedhar pooja, vishnu-archa panchatatv-archa, chakraarcha, devapooja, nyaas aadi sandhya upaasana durgaarchan, suraarchan, maheshvar pooja, pavitropan poojan, moorti-dhyaan, vaastumaan praasaad lakshan, sarvadev-pratishtha pruthak-pooja-vidhi, ashtaangayog, daanadharm, praayashchit-vidhi, dveepeshvaron aur narakon ka varnan, sooryavyooh, jyotish, saamudrikshaastr, svarajnyaaan, nootan-ratn-pareeksha, teerth-mahaatmya, gayaadhaam ka mahaatmya, manvantar varnan, pitron ka upaakhyaan, varnadharm, dravyashuddhi samarpan, shraaddhakarm, vinaayakapooja, grahayajnya aashram, jananaashauch, pretashuddhi, neetishaastr, vratakathaayein, sooryavansh, somavansh, shreehari-avataar-katha, raamaayan, harivansh, bhaarataakhyaan, aayurvedanidaan chikitsa dravyagun niroopan, roganaashaak vishnukavach, garunakavach, traipur-mantra, prashnachoonaamani, ashvaayurvedakeertan, aushadhiyon ke naam ka keertan, vyaakaran ka oohaapoh, chhandashaastr, sadaachaar, snaanavidhi, tarpan, balivaishvadev, sandhya, paarnavakarm, nityashraaddh, sapindan, dharmasaar, paapon ka praayashchit, pratisankram, yugadharm, karmafl yogashaastr vishnubhakti shreehari ko namaskaar karne ka fl, vishnumahima, nrusinhastotr, vishnavarchanastotr, vedaant aur saankhya ka siddhaant, brahmajnyaaan, aatmaanand, geetaasaar aadi ka varnan hai.
sandarbh
baahari kadiyaaain
- ved-puraan - yahaaain chaaron ved evam das se adhik puraan hindi arth sahit upalabdh hain. puraanon ko yahaaain suna bhi ja sakta hai.
- maharshi prabandhan vishvavidyaalaya-yahaaain sampoorn vaidik saahitya sanskrut mein upalabdh hai.