britishkaaleen Bhaarat ki riyaasatein

san 1947 mein aajaadi va vibhaajan se pehle bhaaratavarsh mein british saashit kshetr ke alaava bhi chhote-bade kul 562 svatantr riyaasat hua karte the jo british Bhaarat ka hissa naheen the. ye riyaasatein bhaarateeya upamahaadveep ke vo kshetr the jeen par angrejon ne kbaja naheen kiya tha. ye rajavaade sandhi dvaara british hukoomat ke prabhutv ke adheen the. in sandhiyon ke shart har raajya ke liye bhinn the parantoo mool roop se har sandhi ke tahat riyaasaton ko videsh maamale, anya rejyon se rishte va samjhaute aur sena va suraksha se sambandhit vishyon ki svatantr ijaajt naheen thi, in vishyon ka prabhaar angreji hukoomat par tha aur badle mein british sarkaar saashakon ko svatantr roop se saashan karne ki anumati deti thi.
san 1947 mein Bhaarat ki aajaadi va vibhaajan ke pashchaat sikkim k alaava anya sabhi raajya ya to Bhaarat ya Pakistan adhiraajyon mein se kisi ek mein shaamil ho gaye ya unhein kabja kar liya gaya. nav svatantr Bhaarat mein british Bhaarat ki agencyon ko " doosari shreni " ke raajyon ka darja diya gaya(udaaharanasvaroop: "central indiya agency" ban gaya "madhya Bhaarat raajya"). in raajyon ke mukhiya ko raajyapaal naheen raajapramukh kaha jaata tha. 1956 tak "raajya punar-gathan ayog" ke sujhaav par amal karte hue Bhaarat sarkaar ne raajyon ko punar gathit kar maujooda sthiti mein laaya. parinaamasvaroop saari riyaasaton ko svatantr Bhaarat ke raajyon mein vileen kar liya gaya. is tarah riyaasaton ka ant ha gaya.
san 1962 mein pradhaanamantri indira Gandhi ke saashanakaal ke dauraan in riyaasaton ke saashako ke niji koshon ko evam anya sabhi gair-lokataantrik riyaayaton ko bhi raddh kar diya gaya
anukram
parichay
san 1857 tak, bhaaratavarsh ke saare bade va shaktishaali saamraajyon aur riyaasaton(mugl saamraajya, maraatha saamraajya, avadh, Mysore, sikh saamraajya aadi) ko angrejon ne yuddh ya kootaneeti se past kar diya tha aur bhaarateeya upamahaadveep ke jyaadaatar hisson par adhikaar jama liya tha. iske alaava unhonne fraansisi aur purtagaali East indiya kanpaneeyon ko bhi hara kar unka bhi Bhaarat mein vistaar rok diya tha. 19veen sadi ke madhya tak british saamraajya ne bhaarateeya upamahaadveep main apni prabhuta va naayakatvata(angreji: hegemony) sthaapit kar li thi aur Bhaarat mein khud ko ekamaatr naayak ke rup main sthaapin kar liya tha. 1857 ke sangraam ke baad August 1858 ke Allahabad ghoshana ke baad british sarkaar ne vistaaravaadi neeti chhod di aur riyaasaton se ab tak hui sandhi ke tahat riyaasaton se rishton ko aage badhaane ki ghoshana ki. riyaasaton se hue sahaayak sandhiyon ke tahat raajyon par british taaj adhiptya tha aur raajyon ke videshi maamalon aur suraksha ke liye jimmedaar tha. sandhi dvaara riyaasat ke shaasakon ko kshetriya svaayattata (raajakeeya shaasan sambhaalne ki svatantrata) parantu yeh svaayattata keval saiddhaantik thi, vaastav mein rajavaadon ke aantarik maamalon mein britishon ka kaafi prabhaav va hastakshep tha.
british sarkaar har raajya ke liye ek sthaayi afsar niyukt karti thi jise reseedeint(angreji: Resident) kaha jaata tha. "resideint " ek raajanayik paddhati thi jo rajavaadon mein british sarkaar ke dooton ko diya jaata tha. resideint british sarkaar dvaara niyukt kiye gaye salaahakaar the jinka kaam tha riyaasaton mein british sarkaar ka pratinidhitv karna aur shaasakon ke saamane british hiton ko rakhana. 1947 tak keval chaar raajyon, jo sabse vishaal aur mahatvapoorn the, mein resideint bache the jabaki anya sabhi chhote raajyon samoohon mein vargeekrut kar diya gaya. in samoohon ko "agency" kaha jaata tha jese ki "rajputana agency", "central indiya agency" aur "baloochistaan agency". mahatvapoorn raajaayon ko salaami raajya ka daraja diya jaata tha.
1920 mein riyaasaton ka pratinidhaatv karne ke liye "Narendra mandal" ki sthaapana ki gayi jo saashakon ke liye british sarkaar se apni aashaaon aur aakaanshaaon ko prastut karne ka ek manch tha. iski baithak "sansad bhavan" ke central haaail mein hoti thi. ise 1947 mein visthaapit kar diya gaya.
1947 mein Bhaarat ki aajaadi ke samay angrej sarkaar ne "indiyn indipeindeins aikt" ke tahat sabhi riyaasaton ko 3 vikalpon ke saath chhoda tha Bhaarat ya Pakistan mein vilay ya svatantr rahana. adhiktar raajyon ne Bhaarat ya Pakistan mein vilay ko sveekaar kar liya sivaae Hyderabad, junaagadh, Jammu-Kashmir, bilaasapur, Bhopal aur traavanakor ke jinhonne pehle aajaad rahane ka faisala liya tha. par baad mein in sabhi raajyon ko Bhaarat ya Pakistan mein mila liya gaya. nav svatantr Bhaarat mein agencyon ko " bhaag-B " ke raajyon ka darja diya gaya (udaaharanasvaroop: "central indiya agency" ban gaya "madhya Bhaarat raajya"). in raajyon ke mukhiya ko raajyapaal naheen raajapramukh kaha jaata tha. 1962 tak "raajya punargathan ayog" ke sujhaav par amal karte hue Bhaarat sarkaar ne raajyon ko punargathit kar maujooda sthiti mein laaya. parinaamasvaroop saari riyaasaton ko svatantr Bhaarat ke raajyon mein vileen kar liya gaya. is tarah riyaasaton ka ant ha gaya.
antim bacha raajya sikkim ko bhi 16 May 1975 mein janamat-sangrah ke pashchaat Bhaarat mein shaamil kar liya gaya tha, jismein sikkim ke logon ne bhaari maton se iske liye vote diya.
1947 mein aajaadi ke samay ke siyaasaton ki soochi
vyaktigat resideinseeyon ki soochi
riyaasat ka naam | resideint | vartamaan deshon ka bhaag | antim saashak |
---|---|---|---|
![]() |
resideinsi |
![]() |
usmaan ali Khan, asaf jaah ashtam |
![]() |
resideinsi |
![]()
|
sipaar-A-saltanat, Jammu aur Kashmir ke mahaaraj, shreemaan raajaraajeshvar mahaaraajaadhiraaj shri sar hari sanh indar mahindar bahaadur |
![]() |
resideinsi |
![]() |
shri jayachaamaraajeindr vaadiyaar |
![]() |
resideint |
![]() |
chogyaal vaangchook naamagyaal |
![]() |
Madras presideinsi ke antaragat sthaai resideint |
![]() |
traavanakor ke mahaaraaj, shri padmanaabh das shri chitthira thirunaal balaraam varma vanchi paal mahaaraaj maaratand varma pancham, shri uthradom thirunaal kulashekhara keertipti manneya sultaan mahaaraaj raaja raamaraaj bahaadur shamasher jang |
baloochistaan agency
riyaasat ka naam | raajya ka pad | vartamaan deshon ka bhaag | antim saashak |
---|---|---|---|
![]() |
rajavaada |
![]() |
Khan-A-kalaat, baglar begi meer aaga sulaimaan jaan |
![]() |
rajavaada |
![]() |
habeebullaah Khan |
![]() |
rajavaada |
![]() |
laaais bula ke Aamir aur jaam, meer muhammad yoosuf Khan |
![]() |
rajavaada |
![]() |
baai Khan baloch gikchi |
kaatheeyaavaad agency
[2] kaatheeyaavaad agency ki riyaasate .
Deccan raajya agency evam kolhaapur resideinsi
naam | agency/resideinsi | maujooda hissa | antim saashak |
---|---|---|---|
![]() |
riyaasat |
![]() |
akkaalakot ki raani saaheb, shreemant raani sumitra baai raaje bhonsale |
![]() |
riyaasat |
![]() |
aundh ke pant pratinidhi, maiharabaan shreemant bhagavantaraav shreepataraav |
![]() |
riyaasat |
![]() |
raaja shreemant sar raghutaatharaav shankarraav baabaasaahab pandit pant sachiv |
![]() |
riyaasat |
![]() |
raaja saaheb shremant raaja raajaapranai Rao parashuraamaraav patavaradhan |
![]() |
riyaasat |
![]() |
janjira ke navaab, sidi muhammad Khan (dviteeya) |
![]() |
riyaasat |
![]() |
lyootenent shreemant raaja vijyasinharaav raamaraav baabaasaaheb daafle |
![]() |
riyaasat |
![]() |
kolhaapur ke mahaaraaj, chhatrapati mahaaraaj saahab bahaadur shreemant raajashri shaahu (dviteeya) bhonsale |
![]() |
riyaasat |
![]() |
kurundavaad varishth ke raaja shreemant bhaalachandraraav chintaamanaraav patavardhan |
![]() |
riyaasat |
![]() |
kurundavaad kanishth ke raaja, raaja shreemant harihrraav raghunaatharaav patavardhan |
![]() |
riyaasat |
![]() |
shreemant raaja bhairavasinharaav malojeeraav ghorapade (dviteeya) |
![]() |
riyaasat |
![]() |
major raaja bahaadur shreemant Ram raaje naaik nimbalakar |
![]() |
riyaasat |
![]() |
captain shreemant raaja saaheb sar chintaamanaraav (dviteeya) dhoondidiraajaraav appaasaaheb patavaradhan |
![]() |
riyaasat |
![]() |
savaanur ke navaab, abdul maajid Khan (dviteeya) |
![]() |
riyaasat |
![]() |
bhonsale kul |
gvaaliyr resideinsi
gvaaliyr resideinsi ke raajyon ki soochi.
raajya ka naam | agency/resideint | vartamaan bhaag | antim saashak |
---|---|---|---|
![]() |
riyaasat |
![]() |
mahaaraaj jivaaji Rao sindhiya |
![]() |
riyaasat |
![]() |
|
![]() |
riyaasat |
![]() |
|
![]() |
riyaasat |
![]() |
deevaan mahaadev mishra[3] |
![]() |
riyaasat |
![]() |
mahaaraani susheela sinha rudraani |
![]() |
riyaasat |
![]() |
Rampur ke navaab, navaab saiyad muhammad kaajeem 'ali Khan bahaadur |
Madras presideinsi ki riyaasatein
uttar-pashchimi seemaant raajya agency ke raajya
raajya ka naam | pad/vargikran | vartamaan bhaag | antim saashak |
---|---|---|---|
![]() |
riyaasat. |
![]() |
navaab muhammad Saeed Khan |
![]() |
riyaasat |
![]() |
mehataar saif-ul-muk nasir |
![]() |
riyaasat |
![]() |
muhammad shaah khosaroo Khan |
![]() |
riyaasat riyaasat |
![]() |
Khan ata muhammad Khan |
![]() |
riyaasat |
![]() |
miyaangul abdul-hak jahaanjeeb |
gilgit agency ke raajya
hunja aur nagar riyaasaton samet gilgit agency ke kai jaageer Jammu aur Kashmir ke mahaaraaj ke aadheen the.
riyaasat ka naam | riyaasat ke samooh ka naam | vartamaan deshon ka bhaag | antim saashak |
---|---|---|---|
![]() |
gilgit agency |
![]() |
mauhammad jamaal Khan |
![]() |
gilgit agency |
![]() |
shaukt Ali Khan |
sindh praant ke raajya
riyaasat ka naam | raayaasat ka pad | vartamaan deshon ka bhaag | antim saashak |
---|---|---|---|
![]() |
riyaasat |
![]() |
jyaurj ali murad Khan |
punjabi raajya agency
naam | resideinsi/agency | maujooda bhaag | antim saashak |
---|---|---|---|
![]() |
riyaasat |
![]() |
navaab saadeek mohammad Khan (pancham) |
![]() |
riyaasat |
![]() |
bilaaspur ke raaja keertichand |
![]() |
riyaasat |
![]() |
freedakot ke raaja, Colonel mahaamahin frjnd-A-saadat-A-nishaan-A-hajrat-A-kaisar-A-hind raaja sar harindar Singh braar bans sahab bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
jind ke mahaaraaj, mahaaraaja satabeer Singh (Rajkumar sani) |
![]() |
riyaasat |
![]() |
raaja himmat sher Singh saahab bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
raaja aadityadevachand katochh |
![]() |
riyaasat |
![]() |
Brigadier mahaaraaj sar sukhajeet Singh saaheeb bahaadur, kapoorathala ke mahaaraaj |
![]() |
riyaasat |
![]() |
lohaaru ke navaab, navaab mirji alaauddeen Ahmad Khan (dviteeya)(paravej mirja) |
![]() |
riyaasat |
![]() |
mahaamahin navaab muhammad iftikaar Ali kha bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
|
![]() |
riyaasat |
![]() |
naabha ke mahaaraaj, mahaaraaj shri prataap Singh maalavendr bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
mahaaraajaadhiraaj sar yaadaveindr Singh Mahendra bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
lyootenent mahaaraaj Rajendra prakaash bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
suket ke raaja, hari sen |
![]() |
jmeenadaari |
![]() |
mahaaraaj manujendr shaah saahab bahaadur |
rajputana agency
rajputana agency ke raajyon ki soochi.
naam | resideint ya agent | vartamaan bhaag | antim saashak |
---|---|---|---|
![]() |
riyaasat |
![]() |
alavar ke mahaaraaj, raaj rishi shri savaai mahaaraaj jeeteindr prataap sinhaji Virendra shiromaneen Dave bharat prabhaakar bahaadur jeeteindr Singh |
![]() |
riyaasat |
![]() |
baaainsavaada ke mahaaraaval, raaj rayaan mahimeindr mahaaraajaadhiraaj mahaaraavalaji saahab shri jagamaalaji (dviteeya) bahaadur, naresh raajya |
![]() |
riyaasat |
![]() |
mahaaraaja brajeindr Singh |
![]() |
riyaasat |
![]() |
Bikaner ke mahaaraaj evam Bikaner ke shaahi gharaane ke mukhiya, shri raaj raajeshvar mahaaraajaadhiraaj Narendra savaai mahaaraaj shiromaneen ravi raaj sinhaji bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
Colonel mahaaraav raaja shri bahaadur sinhaji bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
dhaulapur ke mahaaraaj raana, mahaamahin mahaaraajaadhiraaj shri savaai mahaaraaj raana shri hemant Singh, lokendr bahaadur, diler jang jaya Dave |
![]() |
riyaasat |
![]() |
dungarapur ke mahaaraaval, rai-A-rayaan, mahimheindr, mahaaraajaadhiraaj mahaaraaval shri mahipaal sinhaji (dviteeya) saahib bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
mahaamahin saaraamad-A-raajaahai Hindustan raaj Rajendra shri mahaaraajaadhiraaj sar savaai mahaaraaj savaai maan Singh (dviteeya) |
![]() |
riyaasat |
![]() |
mahaaraajaadhiraaj mahaaraaval sar Jawahar Singh bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
jhaalaavaad ke mahaaraaj raana, mahaaraajaadhiraaj mahaaraaj raana shri chandrajeet Singh Dave bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
raajaraajeshvar saraamad-A-raajaah-A-Hindustan mahaaraajaadhiraaj shri gaj sinhaji (dviteeya) saahab bahaadur |
|
riyaasat |
![]() |
mahaaraaja shri ganesh paal Dave bahaadur yadakul chandrabhaal |
![]() |
riyaasat |
![]() |
umdae raajahe buland makaan mahaaraajaadhiraaj mahaaraaj sumer sinhaji bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
mahaaraav shri bheem Singh (dviteeya) bahaadur |
![]() |
riyaasat |
![]() |
Rao hareindr Singh |
![]() |
riyaasat |
![]() |
|
![]() |
riyaasat |
![]() |
maahaaraana sar bhoopaal Singh |
![]() |
riyaasat |
![]() |
Rao veer vikram Singh tanavar |
![]() |
riyaasat |
![]() |
raaja ajeet prataap Singh |
![]() |
riyaasat |
![]() |
raajaadhiraaj sudarshan Singh |
![]() |
riyaasat |
![]() |
mahaaraav raghubeer Singh |
![]() |
riyaasat |
![]() |
navaab faarukh Ali Khan |
gujaraati raajya agency evam baroda resideinsi

-
baajaana
-
baakarol-boroo
-
baalaasinor
-
bansada
-
baantavaamaanaavadaar
-
badoda
-
bhaavanagar
-
chhota Udaipur
-
kachh
-
dang kshetr ki riyaasatein
-
daanta raayaasat
-
devagadbariya
-
devani mori riyaasat
-
dhraangadhra
-
dhrol
-
gondaal
-
hadol
-
saatalaasaana
-
mehasaana
-
idar
-
jaamanagar
-
jasdaan
-
javhaar
-
junaagadh
-
khanbhaat riyaasat
-
lakhatar riyaasat
-
linbadi
-
lunaavda
-
maalapur
-
manasa
-
maliya
-
miyaagam riyaasat
-
mohanapur
-
moravi
-
muli, Gujarat
-
navaanagar
-
paalanapur
-
paandoo mevaas
-
paatan
-
porabandar
-
posheena
-
raadhanapur
-
Rajkot
-
raajapeepala
-
anbaliyaara riyaasat
sabarakaantha agency
-
sachin
-
sanjeli
-
sankheda mehavassi
-
sant
-
suragaana
-
thaaraad
-
vanod
-
vijyanagar
-
vithlagar
-
vaadhavan
-
vaankaaner
madhya Bhaarat agency ke raajyon ki soochi


-
ajayagadh
-
aleepura
-
aleeraajapur
-
baanka
-
baavani
-
baraundha
-
baravaani
-
beri
-
baseeda
-
bhaisunda
-
Bhopal
-
bijaavar
-
bijna
-
bilheri
-
charakhaari
-
chhatarapur
-
chirgaaainv
-
datiya
-
devaas
-
dhaar
-
dhuravai
-
gaurihaar
-
gvaaliyr
-
Indore
-
jaavara
-
jaso
-
jobat
-
kaamata-raajula
-
khaniyaadhaana
-
khilcheepur
-
kothi
-
kuravaai
-
maihar
-
makaraai
-
mohammadagadh
-
naagod
-
narasinghgadh
-
orha
-
paahada
-
paaladev
-
panna
-
pathaari
-
peepaloda
-
raajagadh
-
ratlaam
-
reva
-
sailaana
-
seetaamaoo
-
sohaaval
-
taaraaon
-
todi fatehapur
poorvi raajya agency ke raajyon ki vargit soochi


poorvi raajya agency ka gathan sana1933 mein odisa, chhattisgadh aur bigaali raajyon ki ejeinsison ke vilay dvaara hua tha. iske antargayat odisa, chhattisgadh aur Bengal agencyon (arthaat poorvi Bhaarat ki saari riyaasatein) ke saare raajya aate the.
odisa raajya agency
- aathagadh
- aathamallik
- baamara
-
baramba
-
bauddh
- bonaai
-
daspalla
-
dhenkaanaal
- gangapur
- hindol
-
kendujhar
-
khandapaada
-
kharasaavaaain
- narasinghpur
-
nayaagadh
- neelagiri
-
paal lahaara
- raayakhol
- ranapur
-
saraaikila
-
sonapur
-
taalacher
- tigeeriya
chhattisgadhi raajya agency
-
basatar
-
changabhaakar
-
chhuikhadaan -
jashapur
-
kaalaahandi (karaund)
-
kaanker
-
kaavardha
-
khairaagadh
-
Korea
-
nandagaaainv
-
raayagadh -
sakti
-
Patna
-
saarangadh
-
saraguja
-
Udaipur (dharamajayagadh)
Bengal raajya agency
-
kuchabihaar
-
mayoorabhanj
-
tripura
Bhaarat ke vo raajya jinhein british raaj ne poori tarah kbja kar liya tha
- inhein bhi dekhein: vilay ka siddhaant
- anugul (1848)
- Karnataka ki navaabat (1855)
- baanda (1858)
- guler (1813)
- jayantiya (1835)
- jaatipur (1849)
- jaalaun (1840)
- jasavaan (1849)
- Jhansi (1854)
-
kachhaari (1830) - kaangada (1846)
- kannaur (1819)
- kittoor (1848)
- kodagoo (1834)
- kulaaba (1840)
- koshikod (1806)
- kulloo (1846)
- karnool (1839)
- kutlehaar (1825)
- makaraai (1890–1893)
- Nagpur (1854)
- naaragund (1858)
- avadh (1854)
- Punjab (1849)
- raamagadh (1858)
- sahaaranapur (riyaasat) (1858)
- sanbalapur (1849)
- sataara (1848)
- soorat (1842)
- siba (1849)
- tanjaavur maraatha raajya (1855)
- tulseepur (1849)
- Udaipur riyaasat (Chhattisgarh) (1854–1860)