braahmi lipi

kaanheri gufa ki ek shila par braahmi lekh

braahmi ek praacheen lipi hai jisse kai Asiaee lipiyon ka vikaas hua hai. devanaagari sahit anya dakshin Asiaee, dakshin-poorv Asiaee, tibbati tatha kuchh logon ke anusaar Koreai lipi ka vikaas bhi isi se hua tha.

ithiyopiyaai lipi par braahmi lipi ka spasht prabhaav hai.

anukram

utpatti

abhi tak maana jaata tha ki braahmi lipi ka vikaas chauthi se teesari sadi isa poorv mein mauryon ne kiya tha, par bhaarateeya puraataatvik sarvekshan ke taaja utkhanan se pata chala hai ki Tamil Nadu aur Sri Lanka mein yeh 6thi sadi isa poorv se hi vidyamaan thi.

ashok stambh par braahmi lipi

deshi utpatti ka siddhaant

kai vidvaanon ka mat hai ki yeh lipi praacheen sarasvati lipi (sindhu lipi) se nikli, at: yeh poorvavarti roop mein Bhaarat mein pehle se prayog mein thi. sarasvati lipi ke prachalan se hat jaane ke baad sanskrut likhne ke liye brahmi lipi prachalan me I. brahmi lipi mein sanskrut me jyaada kuchh aisa naheen likha gaya jo samay ki maar jhel sake. praakrut/paali bhaasha me likhe gaye maurya samraat ashok ke bauddh upadesh aaj bhi surakshit hai. isi liye shaayad yeh bhram upann hua ki is ka vikaas mauryon ne kiya.

yeh lipi usi prakaar baaaini or se daahini or ko likhi jaati thi jaise, unase nikli hui aajkal ki lipiyaaain. lalitvistar mein lipiyon ke jo naam ginaae gaye hain, unamein 'brahmalipi' ka naam bhi mila hai. is lipi ka sabse puraana roop ashok ke shilaalekhon mein hi mila hai.

bauddhon ke praacheen granth 'lalitvistar' mein jo un 64 lipiyon ke naam ginaae gaye hain jo buddh ko sikhaai gayi, unamein 'naagari lipi' naam naheen hai, 'braahmi lipi' naam hain. 'lalitvistar' ka cheeni bhaasha mein anuvaad i0 sa0 308 mein hua tha. jainon ke 'pannavana sootr' aur 'samavaayaang sootr' mein 18 lipiyon ke naam diye hain jinmein pehla naam banbhi (braahmi) hai. unheen ke bhagavateesootr ka aarambh 'namo banbheee libiye' (braahmi lipi ko namaskaar) se hota hai.

sabse praacheen lipi bhaaratavarsh mein ashok ki pai jaati hai jo sindh nadi ke paar ke pradeshon (gaandhaar aadi) ko chhod bhaaratavarsh mein sarvatr bahudha ek hi roop ki milti hai. jis lipi mein ashok ke lekh hain vah praacheen aaryo ya braahmanon ki nikaali hui braahmi lipi hai. jainon ke 'prajnyaaapanaasootr' mein likha hai ki 'ardhamaagadhi' bhaasha jis lipi mein prakaashit ki jaati hai vah braahmi lipi hai'. ardhamaagadhi bhaasha Mathura aur paataliputr ke beech ke pradesh ki bhaasha hai jisse hindi nikli hai. at: braahmi lipi madhya aaryaavart ki lipi hai jisse kramash: us lipi ka vikaas hua jo peechhe 'naagari' kahalaai. magadh ke raaja aadityasen ke samay (isa ki saataveen shataabdi) ke kutil maagadhi aksharon mein naagari ka vartamaan roop spasht dikhaai padta hai. isa ki 9veen aur 10veen shataabdi se to naagari apne poorn roop mein lagti hai. kis prakaar ashok ke samay ke aksharon se naagari akshar kramash: roopaantarit hote hote bane hain yeh pandit gaureeshankar heeraachand ojha ne 'praacheen lipimaala' pustak mein aur ek nakashe ke dvaara spasht dikha diya hai.

braahmi ka samay ke saath parivartan

videshi utpatti ka siddhaant

kai paashchaatya vidvaanon ka mat hai ki ki bhaaratavaasiyon ne akshar likhna videshiyon se seekha tatha braahmeelipi bhi usi prakaar praacheen fineeshiyn lipi se vyutpann hui hai jis prakaar arabi, yoonaani, roman aadi lipiyaaain. par kai deshi vidvaanon ne sapramaan yeh siddh kiya hai ki braahmi lipi ka vikaas Bhaarat mein svatantr reeti se hua.

braahmi lipi ki anya lipiyon se tulana
yoonaani Α Β Γ Δ Ε Υ Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π Ϻ Ϙ Ρ Σ Τ
foneshiyaayi Aleph Beth Gimel Daleth He Waw Zayin Heth Teth Yodh Kaph Lamedh Mem Nun Samekh Ayin Pe Sadek Qoph Res Sin Taw
armaani Aleph.svg Beth.svg Gimel.svg Daleth.svg He0.svg Waw.svg Zayin.svg Heth.svg Teth.svg Yod.svg Kaph.svg Lamed.svg Mem.svg Nun.svg Samekh.svg Ayin.svg Pe0.svg Sade 1.svg, Sade 2.svg Qoph.svg Resh.svg Shin.svg Taw.svg
braahmi Brahmi a.svg Brahmi b.svg Brahmi g.svg Brahmi dh.svg Brahmi ddh.svg ? Brahmi v.svg Brahmi d.svg Brahmi dd.svg ? Brahmi th.svg Brahmi tth.svg Brahmi y.svg Brahmi k.svg Brahmi c.svg Brahmi l.svg Brahmi m.svg Brahmi n.svg Brahmi nn.svg Brahmi sh.svg ? Brahmi p.svg Brahmi ph.svg Brahmi s.svg Brahmi kh.svg Brahmi ch.svg Brahmi r.svg Brahmi ss.svg Brahmi t.svg Brahmi tt.svg
devanaagari a b g dh dh va the d th th ya k ch l m na n sh p f s kh chh r sh t t
bangala
tamil
kannd
telugu

braahmi lipi ki visheshataaeain

  • yeh baaainye se daaainye ki taraf likhi jaati hai.
  • yeh maatraatmak lipi hai. vyanjanon par maatra lagaakar likhi jaati hai.
  • kuchh vyanjanon ke sanyukt hone par unke liye 'sanyuktaakshar' ka prayog (jaise pr= p + r)
  • varnon ka kram vahi hai jo aadhunik bhaarateeya lipiyon mein hai. yeh vaidik shiksha par aadhaarit hai.

braahmi ki santati

braahmi lipi se udgam hui kuchh lipiyaan aur unki aakruti evam dhvani mein samaanataaen spashtataya dekhi ja sakti hain. inmein se kai lipiyaaain isa ke samay ke aaspaas viksit hui theen. in mein se kuchh is prakaar hain-

devanaagari, baangla lipi, udiya lipi, gujaraati lipi, gurumukhi, tamil lipi, malayalam lipi, sinhal lipi, kannad lipi, telugu lipi, tibbati lipi, ranjana, prachalit Nepal, bhunjimol, koriyaali, thai, barmeli, laao, khmer, jaavaaneej, khudaabaadi lipi aadi.

kuchh bhaarateeya lipiyon ka tulanaatmak chitr yahaan diya gaya hai :

vyanjan

Dave baangla gur guj udiya tamil telugu kann mal sinhali tibbati thai barmeli khmer laao
k က
kh
g
gh
ch
chh
j
jh ​aඣa​
nya ဉ/ည
t
th
d
dh
n
t
th
the
dh
na
p
f
b
bh
m
ya
r র/ৰ
l
l ਲaa਼
l
va
sh ਸaa਼
sh
s
h

svar

devanaagari poorvi naagari gurumukhi gujaraati odiya tamil telugu kannad malayalam sinhal tibbati barmi
a က
aa ka কaaা ਕaaਾ કaaા କaaା கaaா కaaా ಕaaಾ കaaാ කaaා အaaာ ကaaာ
කaaැ
කaaෑ
i ki কaaি ਕaaਿ કaaિ କaaି கaaி కaaి ಕaaಿ കaaി කaaි ཨaaི ཀaaི ကaaိ
E ki কaaী ਕaaੀ કaaી କaaୀ கaaீ కaaీ ಕaaೀ കaaീ කaaී ကaaီ
u ku কaaু ਕaaੁ કaaુ କaaୁ கaaு కaaు ಕaaು കaaു කaaු ཨaaུ ཀaaུ ကaaု
oo koo কaaূ ਕaaੂ કaaૂ କaaୂ கaaூ కaaూ ಕaaೂ കaaൂ කaaූ ကaaူ
kॆ கaaெ కaaె ಕaaೆ കaaെ කaaෙ ကaaေ
A ke কaaে ਕaaੇ કaaે କaaେ கaaே కaaే ಕaaೇ കaaേ කaaේ ཨaaེ ཀaaེ အaaေaaး ကaaေaaး
ai kai কaaৈ ਕaaੈ કaaૈ କaaୈ கaaை కaaై ಕaaೈ കaaൈ කaaෛ
kॊ கaaொ కaaొ ಕaaೊ കaaൊ කaaො ကaaေaaာ
O ko কaaো ਕaaੋ કaaો କaaୋ கaaோ కaaో ಕaaೋ കaaോ කaaෝ ཨaaོ ཀaaོ
au kau কaaৌ ਕaaੌ કaaૌ କaaୌ கaaௌ కaaౌ ಕaaೌ കaaൗ කaaෞ ကaaေaaာaa်
ri kru কaaৃ કaaૃ କaaୃ కaaృ ಕaaೃ കaaൃ කaaෘ ကaaၖ
ri kॄ কaaৄ કaaૄ කaaෲ ကaaၗ
kॢ কaaৢ కaaౄ കaa്aaഌ (ඏ)[1] ကaaၘ
kॣ কaaৣ കaa്aaൡ (ඐ) ကaaၙ

ank

ank devanaagari poorvi naagari gurumukhi gujaraati odiya tamil telugu kannad malayalam tibbati barmi
0 0
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9

yoonikod

braahmi lipi
Unicode.org chart (PDF)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
U+1100x