aaainvala

aaainvala, ek svaasthyavardhak fal.
aanvale ki ek daali par patte evam fal

saamraajya - paadap

vibhaag - maingoliyofaaita

varg - maingoliyofaaita

kram - sakseefraigals

parivaar - grosulaireesi

jaati - ribees

prajaati - aar yoova-krispa

vaigyaanik naam - ribees yoova-krispa

aaainvala ek fal dene wala vruksh hai. yeh kareeb 20 feet se 25 foot tak lamba jhaareeya paudha hota hai. yeh Asia ke alaava Europe aur Africa mein bhi paaya jaata hai. himaalayi kshetr aur praadveepeeya Bhaarat mein aanvala ke paudhe bahutaayat milte hain. iske fool ghante ki tarah hote hain. iske fal saamaanyaroop se chhote hote hain, lekin prasanskrut paudhe mein thode bade fal lagte hain. iske fal hare, chikne aur gudedaar hote hain. svaad mein inke fal kasaaya hote hain.

sanskrut mein ise amruta, amrutafal, aamalaki, pancharasa ityaadi, angreji mein 'eainblik maaireebaalan' ya indiyn goojaberi (Indian gooseberry) tatha laitin mein 'filainthas eainbelika' (Phyllanthus emblica) kehte hain. yeh vruksh samast Bhaarat mein jangalon tatha baag-bageechon mein hota hai. iski ooainchaai 20 se 25 foot tak, chhaal raakh ke rang ki, patte imali ke patton jaise, kintu kuchh bade tatha fool peele rang ke chhote-chhote hote hain. foolon ke sthaan par gol, chamakate hue, pakane par laal rang ke, fal lagte hain, jo aaainvala naam se hi jaane jaate hain. Varanasi ka aaainvala sab se achha maana jaata hai. yeh vruksh kaartik mein falata hai.

aayurved ke anusaar hareetaki (had) aur aaainvala do sarvotkrusht aushadhiyaaain hain. in donon mein aaainvale ka mahatva adhik hai. charak ke mat se shaareerik avanati ko rokanevaale avasthaasthaapak dravyon mein aaainvala sabse pradhaan hai. praacheen granthakaaron ne isko shiva (kalyaanakaari), vayastha (avastha ko banaae rakhanevaala) tatha dhaatri (maata ke samaan raksha karanevaala) kaha hai.

anukram

parichay

iske fal poora pakane ke pehle vyavahaar mein aate hain. ve graahi (petajhari rokanevaale), mootral tatha raktashodhak bataae gaye hain. kaha gaya hai, ye atisaar, prameh, daah, kainval, amlapitt, raktapitt, arsh, baddhakoshth, veerya ko drudh aur aayu mein vruddhi karte hain. medha, smaranashakti, svaasthya, yauvan, tej, kaanti tatha sarvabaladaayak aushadhiyon mein ise sarvapradhaan kaha gaya hai. iske patton ke kvaath se kulla karne par muainnh ke chhaale aur kshat nasht hote hain. sookhe falon ko paani mein raat bhar bhigokar us paani se aaainkh dhone se soojan ityaadi door hoti hai. sookhe fal khooni atisaar, aaainv, bavaasari aur raktapitt mein tatha lohabhasm ke saath lene par paandurog aur ajeern mein laabhadaayak maane jaate hain. aaainvala ke taaje fal, unka ras ya inse taiyaar kiya sharabat sheetal, mootral, rechak tatha amlapitt ko door karanevaala kaha gaya hai. aayurved ke anusaar yeh fal pittashaamak hai aur sandhivaat mein upayogi hai. braahmarasaayan tatha chyavanapraash, ye do vishisht rasaayan aaainvale se taiyaar kiye jaate hain. pratham manushya ko neerog rakhane tatha avasthaasthaapan mein upayogi maana jaata hai tatha doosra bhinn-bhinn anupaanon ke saath bhinn-bhinn rogon, jaise hrudayarog, vaat, rakt, mootr tatha veeryadosh, svarakshaya, khaaainsi aur shvaasarog mein laabhadaayak maana jaata hai.

aadhunik anusandhaanon ke anusaar aaainvala mein vitaimin-si prachur maatra mein hota hai; itni adhik maatra mein ki saadhaaran reeti se murabba banaane mein bhi saare vitaimin ka naash naheen ho paata. sambhavat: aaainvale ka murabba iseeliye gunakaari hai. aaainvale ko chhaaainh mein sukhaakar aur koot peesakar sainikon ke aahaar mein un sthaanon mein diya jaata hai jahaaain hari tarakaariyaaain naheen mil paati. aaainvale ke us achaar mein, jo aag par naheen pakaaya jaata vitaimin si praaya: poorn roop se surakshit rah jaata hai aur yeh achaar, vitaimin si ki kami mein khaaya ja sakta hai.

kheti

aaainvale ke ped

Asia aur Europe mein bade paimaane par aanvala ki kheti hoti hai. aanvala ke fal aushadheeya gunon se yukt hote hain, isliye iski vyavasaayik kheti kisaanon ke liye faayademand hota hai.

Bhaarat ki jalavaayu aanvale ki kheti ke lihaaj se sabse upayukt maani jaati hai. iske baavajood Britain, France, Italy, Scotland, Norway aadi deshon mein iski kheti safalataapoorvak ki jaati hai. iske falon ko viksit hone ke liye soorya ka prakaash aavashyak maana jaata hai. haalaanki aanvale ko kisi bhi mitti mein ugaaya ja sakta hai, lekin kaali jalodh mitti ko iske liye upayukt maana jaata hai. kai baar aaainvala mein fal naheen lagte jaisi samasya aati hai magar jaroori yeh hai ki jahaaain aaainvala ka ped ho uske aaspaas doosare aaainvale ka ped hona bhi jaroori hai tabhi usamein fal lagte hain|

aanvale ko beej ke ugaane ki apeksha kalam lagaana jyaada achha maana jaata hai. kalam paudha jald hi mitti mein jad jama leta hai aur ismein jald fal lag jaate hain.

kampost khaad ka istemaal kar bhaari maatra mein fal paae ja sakte hain. aanvale ke fal vibhinn aakaar ke hote hain. chhote fal bade fal ki apeksha jyaada teekhe hote hain.

aanvala ke paudhe aur fal komal prakruti ke hote hain, isliye ismein keede jaldi lag jaate hain. aanvale ki vyavasaayik kheti ke dauraan yeh dhyaan rakhana hota hai ki paudhe aur fal ko sankraman se roka jaae. shuruaati dinon mein inmein lage keedon aur uske laarve ko haath se hataaya ja sakta hai.

potaashiym salfaaid keetaanuon aur fafundiyon ki rokathaam ke liye upayogi maana jaata hai.

parichay

aaainvala ek chhote aakaar aur hare rang ka fal hai. iska svaad khatta hota hai. aayurved mein iske atyadhik svaasthyavardhak maana gaya hai. aaainvala vitaamin 'si' ka sarvottam aur praakrutik srot hai. ismein vidyamaan vitaamin 'si' nasht naheen hota. yeh bhaari, rukha, sheet, aml ras pradhaan, lavan ras chhodkar shesh paaainchon ras wala, vipaak mein madhur, raktapitt va prameh ko harane wala, atyadhik dhaatuvarddhak aur rasaayan hai. yeh 'vitaamin si' ka sarvottam bhandaar hai. aaainvala daah, paandu, raktapitt, aruchi, tridosh, dama, khaaainsi, shvaas rog, kabj, kshaya, chhaati ke rog, hrudaya rog, mootr vikaar aadi anek rogon ko nasht karne ki shakti rakhata hai. veerya ko pusht karke paurush badhaata hai, charbi ghataakar motaapa door karta hai. sir ke keshon ko kaale, lambe va ghane rakhata hai. vitaamin si aisa naajuk tatv hota hai jo garmi ke prabhaav se nasht ho jaata hai, lekin aaainvale mein vidyamaan vitaamin si kabhi nasht naheen hota. hindu maanyata mein aaainvale ke fal ke saath aaainvale ka ped bhi poojaneeya hai| maana jaata hai ki aaainvale ka fal Bhagwan vishnu ko bahut pasand hai iseeliye agar aaainvale ke ped ke neeche bhojan paka kar khaaya jaaye to saare rog door ho jaate hain|[1]

raasaayanik sanghatan

aaainvale ke 100 gram ras mein 921 mi.gra. aur goode mein 720 mi.gra. vitaamin si paaya jaata hai. aardrata 81.2, proteen 0.5, vasa 0.1, khanij dravya 0.7, kaarbohaaidrets 14.1, kailshiym 0.05, fausforas 0.02, pratishat, lauh 1.2 mi.gra., nikotinik esid 0.2 mi.gra. paae jaate hain. iske alaava ismein gailik esid, tainik esid, sharkara (glookoj), alabyoomin, kaashthauj aadi tatv bhi paae jaate hain.

laabh

aaainvala daah, khaaainsi, shvaas rog, kabj, paandu, raktapitt, aruchi, tridosh, dama, kshaya, chhaati ke rog, hrudaya rog, mootr vikaar aadi anek rogon ko nasht karne ki shakti rakhata hai. veerya ko pusht karke paurush badhaata hai, charbi ghataakar motaapa door karta hai. sir ke keshon ko kaale, lambe va ghane rakhata hai. daaaint-masoodon ki kharaabi door hona, kabj, rakt vikaar, charm rog, paachan shakti mein kharaabi, netr jyoti badhna, baal majaboot hona, sir dard door hona, chakkar, nakaseer, raktaalpata, bal-veerya mein kami, bevakt budhaape ke lakshan prakat hona, yakrut ki kamjori va kharaabi, svapnadosh, dhaatu vikaar, hrudaya vikaar, fefadon ki kharaabi, shvaas rog, kshaya, daurbalya, pet krumi, udar vikaar, mootr vikaar aadi anek vyaadhiyon ke ghataatop ko door karne ke liye aaainvala kaafi upayogi hai.

vibhinn bhaashaaon mein naam

vibhinn bhaashaaon mein aaainvale ke kuchh naam ye hain-
Amlai (aamalaai) -- bodo bhaasha
Nellikani (நaaெaaலaa்aaலaaிaaகaa்aaகaaனaaி) -- tamil
dhaatri' tatha aamalaki -- sanskrut
Dhatric (dhaatrik) -- sanskrut, maithili
āaanvalā (aaainvala) -- hindi
aamalaan (આaaમaaળaaાaaં) -- gujaraati
aavnlaa (amla or awla) in Urdu
āavaḷaā (aavala) (or awla) in Marathi
Bettada nellikaayi ಬaaೆaaಟaa್aaಟaaದ ನaaೆaaಲaa್aaಲaaಿaaಕaaಾaaಯaaಿ (ನaaೆaaಲaa್aaಲaaಿaaಕaa್aaಕaaಾaaಯaaಿ) in Kannada
āaavāaaḷaao (aavaalo) in Konkani
Aula (ਔaaਲaaਾ) in Punjabi
amloki (আaaমaaলaaকaaী) in Bengali
amlā (amla) in Nepali
ambare (amabare) in Garo language
amlakhi in Assamese
anlaa (ଅaaଁaaଳaaା) in Oriya
Lozü in Ao languages
Suaklu in Paite
sunhlu in Mizo
nelli (നaaെaaലaa്aaലaaി) in Malayalam
heikru in Manipuri
halïaalaj or ihlïaalaj (اaaهaaلaaيaaلaaج هaaلaaيaaلaaج) in Arabic
sohmylleng in Khasi
asi usiri ( రaaాaaశaaి ఉaaసaaిaaరaaి కaaాaaయ) (or rasi usirikai ) in Telugu
nellikkai (நaaெaaலaa்aaலaaிaaகaa்aaகaaாaaயaa்/ ನaaೆaaಲaa್aaಲaaಿ ಕaaಾaaಯaaಿ/ ಗaaುaaಡaa್aaದaaದ ನaaೆaaಲaa್aaಲaaಿ)
nelli (නaaෙaaලaa්aaලaaි) in Sinhala
mak kham bom in Lao
ma kham pom (มaaะaaขaaาaaมaaปaa้aaอaaม) in Thai
anmole (庵aa摩aa勒) in Chinese
Kantout Prei (កaaនaa្aaទaaួaaតaaពaa្aaរaaៃ) in Khmer
skyu ru ra (སaྐaྱaུa་aརaུa་aརa་) in Tibetan
melaka (مaaلaaاaaك) in Malay, A state in Malaysia, Malacca was named after this tree.
zee phyu thee (ဆaaီaaးaaၿaaဖaaဴaaသaaီaaး) in Myanmar. balakka in batak language an Indonesia custom

baahari kadiyaaain